Su Ekosistemleri, Cesitleri Ve Islevleri - IRCDefteri

CeReN · 04.Temmuz.2023

Bir ekosistem, belirli bir dogal ortamdaki bitkiler, hayvanlar ve mikroorganizmalar arasindaki ve bunlar ile cansiz fiziksel ve kimyasal bilesenler arasindaki etkilesimlerin toplamidir. Genis anlamda, bir ekosistem bir kara veya karasal ekosistem veya bir akuatik (sucul) veya su ekosistemi olarak kategorize edilebilir. Su ekosistemi, atmosfer, litosfer ve biyosfer arasindaki dengenin saglanmasinda onemli bir rol oynar. Su ekosistemleri (akuatik ya da sulara ait ekosistemler) insanlari, topragi ve vahsi yasami su yoluyla birbirine baglar. Bir su ekosisteminin fizikokimyasal ozellikleri, onun ne kadar iyi calistigini ve yasam formlarini ne kadar sure destekleyebilecegini belirler. Karasal ekosistemlerdeki cokeltilerin canli su kaynaklari icin alt tabaka, besin ve yuva saglamasi gibi, su ekosistemlerindeki cokeltiler (sedimanlar) de karasal ekosistemlerdeki topraga esdegerdir. Cokeltiler, cevresel besin dongulerinde ve iki su kalitesi dinamiginde onemli katalizorlerdir. Cokelti kalitesinin, su ekosisteminin isleyisi uzerinde dogrudan veya dolayli bir etkisi vardir. Cokelti ya da tortunun bircok fizikokimyasal ozelligi, kalitesini belirler. Benzer sekilde, bir su ortaminin biyotik karisimi, da onun ne kadar iyi calistigini belirler. Su ortaminda, bir trofik seviye ve bir enerji kaynagi olarak hizmet ederler. Baliklar, tum besin aginda trofik duzeyde onemli bir ekolojik role sahiptir. Okyanuslar, sulak alanlar, nehirler, goller ve kiyidaki halicler, dunyanin dinamik sureclerinin kritik unsurlari olan, insan ekonomileri ve sagligi icin gerekli olan su ekosistemleridir.

Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri
Su Ekosistemlerin Ozellikleri
Su ekosistemi, sucul organizmalarin beslenmesini kolaylastiran temel islevsel birimdir. Diger tum ekosistemler gibi sucul ekosistemler de biyotik (canli) ve abiyotik(cansiz) faktorlerden olusur. Bir ekosistem biri veya digeri olmadan gelisemez cunku organizmalar fiziksel cevrelerine tepki verir. Abiyotik faktorler, bir ekosistemi etkileyen ve sekillendiren cansiz bilesenler olarak tanimlanir. Abiyotik faktorler arasinda derinlik, besin, sicaklik, tuzluluk, asitlik, oksijen, gunes isigi seviyeleri, akis hizi vb. bulunur. Predasyon ve fotosentez yapan bitkiler isIk seviyelerinden etkilenir. Sicakligin su kimyasi uzerinde bir etkisi vardir, dolayisiyla onemlidir. Ilik su, soguk suya gore daha az cozunmus oksijen tasir ve bazi sucul yasam turleri oksijen olmadan hayatta kalamayabilir. Daha yuksek sicakliklarda, bazi maddeler sudaki yasam icin daha zararli hale gelir. Biyotik faktorler bitkiler, hayvanlar, bakteriler, mantarlar vb. gibi tum canli organizmalari icerir. Su ekosistemlerinde bitki ortusunun cogunlugu algler ve mercanlardan olusur.
Su ekosistemlerinde tatli su veya tuzlu su kullanilabilir. Her iki cesidi de cesitli su hayvanlari icin bir yuva gorevi gorurler. Sular cok fazla biyolojik cesitlilige sahipler, bu da onlari gezegendeki en uretken ve en zengin ekosistemler yapar.

Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri
Su Ekosistemi Cesitleri
Su bircok yasami destekler. Su ekosistemi, hayvanlar, bitkiler ve mikroplar dahil olmak uzere suya bagimli canli turlerinin yasam alanidir. Suda yasamini surduren canlilara suda yasayan canlilar ya da su organizmalari denir. Beslenmeleri, barinmalari, uremeleri ve diger tum yasam aktiviteleri icin suya bagimlidirlar. En yaygin sucul organizmalardan bazilari nekton, plankton ve bentos yani deniz dibi canlilaridir.
Genel olarak tatli su ekosistemleri ve tuzlu su (deniz) ekosistemleri olmak uzere iki cesit su ekosistemi vardir. Hem deniz hem de tatli su ekosistemleri ayrica farkli sucul ekosistemlere ayrilir.

A-Tatli Su Ekosistemleri
Dunya uzerindeki her canli hayatta kalmak icin suya ihtiyac duyar, ancak insanlar da dahil olmak uzere binlerce tur, yalnizca belirli yerlerde bulunabilen ve cok nadir bulunan ozel bir tur suya yani tatli suya ihtiyac duyar. Tatli su, okyanuslarin, gollerin ve diger su kutlelerinin yuzeyinden buharlasan su buhari olarak baslar. Bu buhar yukseldiginde geride tuzlari ve diger kirleticileri birakir ve “tatli” olur. Su buhari, sonunda suyu yagmur veya kar seklinde Dunya’ya geri birakan suruklenen bulutlarda toplanir. Tatli su yagis yoluyla yere ulastiktan sonra, havza adi verilen bir manzara boyunca yokus asagi akar ve gollere, goletlere, nehirlere, akarsulara ve sulak alanlara ulasir. Ancak daha az belirgin yerlerde de tatli su bulunabilir. Gezegenimizdeki tum tatli suyun yarisindan fazlasi, yeralti suyuyla dolu akiferler olusturmak icin topraktan ve kayalarin arasindan sizar. Bir akiferin ust yuzeyine su tablasi denir ve bu, sehirlere ve evlere tatli su getirmek icin kuyularin acildigi derinliktir.
Tatli su ekosistemleri, yeryuzunun sadece yuzde 0,8 gibi kucuk bir bolumunu kaplamaktadirlar. Gezegenimizdeki suyun yuzde ucunden azi tatli sudur ve bunun yarisindan azi sivi halde bulunur; geri kalani kutuplarda ve buzullarda buz olarak hapsolmus durumdadir. Bu nedenlerle tatli su ekosistemleri degerli bir kaynaktir.

Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri
Tatli su ekosistemlerini inceleyen bilim dalina limnoloji, bilim insanlarina ise limnolog denir. Limnologlar, bir ekosistemde hangi canlilarin yasadigini ve ekosistemin besin agi araciligiyla birbirleriyle nasil etkilesime girdiklerini ve ayrica cevreleriyle nasil etkilesime girdiklerini ogrenmek isterler. Bu bilgi, arastirmacilarin bir tatli su ekosisteminin ne zaman saglikli oldugunu ve ne zaman tehlikede olabilecegini bilmesine yardimci olabilir. Insanlar tatli suyu bircok sekilde kullanir, ancak bu faaliyetler dikkatli olunmadigi takdirde tatli su ekosistemleri icin tehlikeli olabilir. Asiri avlanma, kirlilik ve barajlar ve ormansizlastirma gibi projeler yoluyla arazinin bozulmasi, bu ekosistemlerin ve nihayetinde kendi tatli suya erisimin riske atilabilecegi yollardan sadece birkacidir. Sebep olunan degisIklikler cok buyuk veya cok ani oldugunda, ekosistemler eski haline donmekte zorlanir.

Tatli su ekosistemleri lotik ekosistemler, lentik ekosistemler, sulak alan ekosistemleri ve bataklik ekosistemleri olarak siniflandirilabilir. Bunlari ayrintili olarak inceleyelim.

Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri
Lotik Ekosistemler
Lotik, akan su demektir. Esas olarak nehirler, kaynaklar ve akarsular dahil olmak uzere tek yonlu bir sekilde hareket eden hizli akan sulari ifade eder. Lotik ekosistemler ortamlar tas sinekleri, mayis sinekleri, bocekler, yilan baliklari, alabaliklar ve golyan baliklari gibi cesitli balik turlerini barindirir. Lotik ekosistemler bu sucul turlerin yani sira kunduzlar, su samurlari gibi cesitli memelileri de icerir.

Nehirler: Yeralti akiferlerinde depolanan yeralti sularinin yeryuzune cikmasiyla olusan tatli su kaynaklari once bir dere olarak, sonra kucuk bir nehir olarak su tepeden asagi akar. Kaynaklarin debisi yer alti kayaclarinin cinsine, akiferdeki su miktarina ve mevsimsel yagisa baglidir. Nehir ekosistemleri cogunlukla tek yonlu akan sulari, surekli fiziksel degisim durumunu, bircok farkli ve degisken mikro habitatlari, su akis kosullarinda yasamaya adapte olmus bitki ve hayvanlari icerir. Nehir ekolojisini diger su ekosistemlerinden farkli kilan ana faktor su akisidir. Su akisinin gucu saganak akintilardan yavas durgun sulara kadar degisir. Suyun hizi da degisir ve kaotik turbulansa tabidir. Akis, kar erimesinden, yagmurdan ve yer alti sularindan gelen ani su girisinden etkilenebilir. Su akisi, erozyon ve tortulasma yoluyla nehir yataklarinin seklini degistirerek cesitli degisen habitatlar yaratabilir.
Nehir habitatlari, yuksek, tasli akarsulardan gemiler ve tekneler icin akan kanallara ve sig sulak alan deltalarina kadar cesitlilik gosterir. Nehirler, insanlarin gunluk yasamlarini etkileyen ekosistem hizmetleri olarak adlandirilan onemli faydalar, icme suyu, sulama, ulasim ve daha fazlasini saglarlar. IsIk, nehir icin birincil besin kaynagini olusturan fotosentez icin enerji saglar. Ayrica olusturdugu golgelerde av turleri icin siginak saglar. Akan bir su yolunda alinan isIk miktari, ornegin, sarkan agaclarin golgeledigi bir ormandaki bir dere mi yoksa Gunes’in yuzeyine acik erisime sahip oldugu acikta genis bir nehir mi olduguna bagli olarak degisir. Derin nehirler daha calkantili olma egilimindedir ve sudaki parcaciklar, derinlik arttikca isIk gecisini giderek zayiflatir.

Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri
Akarsular: Akarsu, akan su iceren kucuk bir tatli su kanali olarak genel bir terimdir. Hem dogal hem de yapay olabilirler. Arastirma konusu akarsular olan bilim dalina potamoloji denir. Bircok akarsu, goller veya nehirler gibi daha buyuk su kutlelerinin yan kollaridir. Dogal akarsular ayrica ne zaman aktiklarina, nereden aktiklarina ve surekli olup olmadiklarina gore siniflandirilir. Cok yillik akarsular tum yil boyunca akarken, mevsimsel akarsular yilin yalnizca belirli zamanlarinda, genellikle yagisli mevsimde ya da kar veya buzun erimesi sonucu gorulur. Surekli ya da kesintisiz akarsular, bir son noktaya veya baska bir su kutlesine ulasana kadar durmadan akarlar. Kesintili akarsularda ise mevsime, engellere ve diger faktorlere bagli olarak kopmalar veya farkli erisimler olabilir.

Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri
Lentik Ekosistemler
Lentik kelimesi esas olarak duragan (sabit) veya nispeten durgun suyu ifade eder. Lentik ekosistemler durgun su habitatlarina sahiptir. Goller, goletler, havuzlar, batakliklar ve diger durgun su kutleleri durgun sulardir ve lentik habitatlar olarak bilinir. Lentik ekosistemlerde algler, karidesler, yengecler, kurbagalar, semenderler, su yilanlari, timsahlar, yapraklari suda yuzen bitkiler ve koklu bitkiler bulunur.
Tatli su birikintileri ve goller orman icinde sIklikla bulunur, ancak bu sulu alanlarin boyutu arttikca gunes isigina maruz kalmalari da artar. Kucuk goletler golgeli bir alana sahip olabilir, ancak daha buyuk olan her seyde cogunlukla acik su bulunur. Gol ve golet dipleri, bolgenin jeolojisi, golet derinligi ve bolgenin arazi yapisina gore belirlenir. Hemen hemen tum goletlerin ve gollerin bir girisi ve cikisi vardir, cunku zamanla bu su kutleleri bir bataklik olusturana kadar tortu ile dolabilir.

Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri
Sulak Alanlar ve Bataklik Ekosistemleri
Sulak alanlardaki ve batakliklardaki su tatli su, aci su veya deniz suyu olabilir. Sulak alanlar sazlik, bataklik alanlardir ve bazen genis bir hayvan ve bitki cesitliligine sahip suyla kaplidir.
Bataklik, orman icinde surekli olarak suyla dolu olan bir alandir. Esasen bu alanlar, cok islak kosullara toleransli agaclarin gelistigi su basmis sulak alanlardir. Etrafta orman yoksa sadece sulak alan olarak adlandirilir. Batakliklarin su seviyeleri genellikle yagmur ve sel nedeniyle dalgalanmalar gosterir. Tatli su batakliklari cogunlukla ic kesimlerde bulunurken, deniz suyu batakliklari kiyi bolgelerinde bulunur. Asiri kentlesme nedeniyle, batakliklar ve sulak alanlar cevresel bozulma ile karsi karsiyadir.
Batakliklar, sazliklar, turbaliklar gibi sulak alanlarda niluferler, kara ladinler, bataklik selvisi gibi bitki turleri bulunur. Bataklik selvisi ozellikle ilgi cekicidir cunku bitki durgun suda buyudugunde koklerin havalanmasina ve stabilitesine yardimci olan ozel dizler olusturur. Bu ekosistemlerde kizbocekleri, yusufcuklar, timsahlar, kaplumbagalar, turna baligi gibi baliklar ve su kuslari da yasar.

Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri
B-Tuzlu Su (Deniz) Ekosistemleri
Tuzlu su ya da deniz akuatik ekosistemi, en buyuk su ekosistemidir ve dunyanin toplam yuzeyinin %70’inden fazlasini (ucte ikisini) kaplar. Her yasam formu benzersiz olup kendi habitatina ozgudur. Bunun nedeni, yasam alanlarina (habitatlarina) gore adaptasyonlara sahip olmalaridir. Deniz ekosistemlerindeki evrim, organizmalarin tuzlu suda hayatta kalmalarini ve vucut yapilarini sudaki su tipine gore uyarlamalarini kolaylastirmistir. Deniz ekosistemi, tatli su organizmalarinin yasamasini zorlastiran tuzlar bakimindan daha yogundur. Tuzlu suya adapte olmus canlilarin da tatli sularda yasamalari mumkun degildir. Vucutlari tuzlu suda hayatta kalacak sekilde tasarlanmis oldugundan tuz orani dusuk olan ( hipotonik, az yogun) sularda bulunduklari zaman vucutlarina su girer ve siserler. Bu durum osmoz olarak bilinir.
Deniz ekosistemleri genel olarak okyanus ekosistemleri, halicler, mercan resifleri ve kiyi ekosistemleri olarak siniflandirilir. Bunlarin disinda gelgit bolgesi, deniz tabani habitatlari ve hidrotermal menfezler (bacalar) de bulunur.

Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri
Okyanus Ekosistemi
Osinografi (okyanus bilimi) denizleri ve okyanuslari inceler, bu alanda calisan bilim insanlarina ise okyanus bilimci (osinograf) denir. Pasifik Okyanusu, Hint Okyanusu, Atlantik (Atlas) Okyanusu, Arktik Okyanus (Kuzey kutbu okyanusu) ve Guney Okyanusu dunyadaki bes buyuk okyanustur. Pasifik okyanusu ve Atlantik okyanusu diger okyanuslardan daha buyuk ve daha derindir. Atlantik, buyukluk bakimindan en buyuk ikinci okyanustur. Bu okyanuslar 500 binden daha fazla su canlisi turunu barindirir. En fazla Krill populasyonunu barindiran Guney Okyanusudur. Okyanus ekosistemlerin canlilari arasinda planktonlar, okyanuslara uyumlu bazi bitkiler, mercanlar, tup solucanlari, kabuklular, buyuk ve kucuk baliklar, kopekbaliklari, kaplumbaga gibi surungenler, mavi balinalar gibi memeliler, deniz kuslari yer almaktadir.

Halicler
Halicler deniz ve nehirlerin bulusma noktasidir, bu nedenle buradaki su tatli su ekosistemlerine gore daha tuzlu, deniz ekosistemlerine gore ise daha seyreltiktir. Nehir agizlari, kiyi koylari ve gelgit batakliklari halic ornekleridir. Halicler, diger tum karasal ekosistemlere kiyasla bitki besinlerini yakalayabilme ve kaliteli organik madde uretme kapasitesine sahip olduklari icin buyuk ekonomik oneme sahiptir. Halicler gunumuzde nehirler ve goller gibi rekreasyonel faaliyetler (eglence, dinlenme), yaban hayati merkezleri ve bilimsel calismalar icin hizmet veren onemli noktalar haline gelmistir.

Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri
Mercan resifleri
Mercan resifleri, cok cesitli sucul flora (bitki toplulugu) ve fauna (hayvan toplulugu) barindiran mercan resifleri dunya okyanuslarinin cogunda bulunur. Mercanlar, deniz anemonlari (deniz sakayiklari), deniz anasi ve hidralar hayvanlar aleminin omurgasizlar subesine dahil olup solentereler sinifindadir. Mercanlarda digerlerinden farkli olarak dis iskelet bulunur. Bu iskelet koruma ve destek saglar. Mercanlarin bir kismi sert (deniz anemonlari), bir kismi yumusak mercan (deniz yelpazeleri ve deniz kamcilari) tipindedir. Yumusak mercanlar dis iskelet tasimadigindan esnek bir vucut yapisina sahiptir. Resifleri olusturanlar, kalsiyum karbonatli (kirectasi) dis iskeletlere sahip olan sert mercanlardir. Sert mercan poliplerine ait koloniler kirectasi yapisina sahip dis istelet tarafindan bir arada tutulur, kumelenir, boylece resifler olusur. Resiflerin olusmasi icin sig, ilik, gunes goren, berrak sular idealdir. Resiflerde biyocesitlilik fazladir. Avustralya’da bulunan Buyuk Bariyer Resifi (Great Barrier Reef) dunyadaki en buyuk (uzunlugu 2400 kilometreden fazladir) resiftir.

Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri
Kiyi Ekosistemi
Kiyi ekosistemleri, birbirine bagli acik kara ve su sistemlerinden olusur. Bu ekosistemlerin yapisi, cesitliligi ve enerji akisi benzersizdir. Tabaninda cesitli yosun ve bitki turleri bulunur. Yengecler, baliklar, bocekler, istakozlar, salyangozlar, karidesler ve diger hayvanlar faunayi olusturur. Bir su ekosistemindeki bitkiler ve hayvanlar, yasam dongusu, fizyolojik, yapisal ve davranissal adaptasyonlari icerebilen cok cesitli adaptasyonlar gosterirler. Suda yasayan hayvanlarin cogu, surtunmeyi azaltmalarina ve boylece enerji tasarrufu yapmalarina yardimci olacak sekilde aerodinamik bir yapiya sahiptir. Yuzgecler ve solungaclar sirasiyla hareket ve solunum organlaridir.
Tatli su turleri, vucutlarindaki fazla suyu bosaltmalarina yardimci olan ozel adaptasyonlara sahiptir. Su bitkileri, suda hayatta kalmalarina yardimci olan farkli kok turlerine sahiptir. Bazilari batik koklere, bazilari emergent koklere sahip olabilir veya bazilari su sumbulu gibi yuzen bitkilerdir.
Not: Emergent bitkilerde kokler suyun dibindedir, govdeleri ise suyun disina cikar. Yuzen bitkiler su yuzeyinde yuzen yapraklara sahiptir. Kokleri alt tabakaya bagli olabilir veya su sutununda yuzebilir.

Su Ekosistemlerinin Islevleri
Su ekosistemleri bircok acidan onemlidir. Bu ekosistemler sucul bitki ortusu (flora) ve hayvan turleri (fauna) icin yasam alani saglar. Besin maddelerinin daha kolay geri donusturulmesini saglayan su ekosistemleri suyun aritilmasina, yeralti suyu tablasinin yeniden dolmasina, su baskinlarinin (taskinlarin) onlenmesine de yardimci olur.

ALİNTİ ~

04.Temmuz.2023	#1
Çevrimdışı CeReN Bizimsohbet.net	Su Ekosistemleri, Cesitleri Ve Islevleri Bir ekosistem, belirli bir dogal ortamdaki bitkiler, hayvanlar ve mikroorganizmalar arasindaki ve bunlar ile cansiz fiziksel ve kimyasal bilesenler arasindaki etkilesimlerin toplamidir. Genis anlamda, bir ekosistem bir kara veya karasal ekosistem veya bir akuatik (sucul) veya su ekosistemi olarak kategorize edilebilir. Su ekosistemi, atmosfer, litosfer ve biyosfer arasindaki dengenin saglanmasinda onemli bir rol oynar. Su ekosistemleri (akuatik ya da sulara ait ekosistemler) insanlari, topragi ve vahsi yasami su yoluyla birbirine baglar. Bir su ekosisteminin fizikokimyasal ozellikleri, onun ne kadar iyi calistigini ve yasam formlarini ne kadar sure destekleyebilecegini belirler. Karasal ekosistemlerdeki cokeltilerin canli su kaynaklari icin alt tabaka, besin ve yuva saglamasi gibi, su ekosistemlerindeki cokeltiler (sedimanlar) de karasal ekosistemlerdeki topraga esdegerdir. Cokeltiler, cevresel besin dongulerinde ve iki su kalitesi dinamiginde onemli katalizorlerdir. Cokelti kalitesinin, su ekosisteminin isleyisi uzerinde dogrudan veya dolayli bir etkisi vardir. Cokelti ya da tortunun bircok fizikokimyasal ozelligi, kalitesini belirler. Benzer sekilde, bir su ortaminin biyotik karisimi, da onun ne kadar iyi calistigini belirler. Su ortaminda, bir trofik seviye ve bir enerji kaynagi olarak hizmet ederler. Baliklar, tum besin aginda trofik duzeyde onemli bir ekolojik role sahiptir. Okyanuslar, sulak alanlar, nehirler, goller ve kiyidaki halicler, dunyanin dinamik sureclerinin kritik unsurlari olan, insan ekonomileri ve sagligi icin gerekli olan su ekosistemleridir. Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri Su Ekosistemlerin Ozellikleri Su ekosistemi, sucul organizmalarin beslenmesini kolaylastiran temel islevsel birimdir. Diger tum ekosistemler gibi sucul ekosistemler de biyotik (canli) ve abiyotik(cansiz) faktorlerden olusur. Bir ekosistem biri veya digeri olmadan gelisemez cunku organizmalar fiziksel cevrelerine tepki verir. Abiyotik faktorler, bir ekosistemi etkileyen ve sekillendiren cansiz bilesenler olarak tanimlanir. Abiyotik faktorler arasinda derinlik, besin, sicaklik, tuzluluk, asitlik, oksijen, gunes isigi seviyeleri, akis hizi vb. bulunur. Predasyon ve fotosentez yapan bitkiler isIk seviyelerinden etkilenir. Sicakligin su kimyasi uzerinde bir etkisi vardir, dolayisiyla onemlidir. Ilik su, soguk suya gore daha az cozunmus oksijen tasir ve bazi sucul yasam turleri oksijen olmadan hayatta kalamayabilir. Daha yuksek sicakliklarda, bazi maddeler sudaki yasam icin daha zararli hale gelir. Biyotik faktorler bitkiler, hayvanlar, bakteriler, mantarlar vb. gibi tum canli organizmalari icerir. Su ekosistemlerinde bitki ortusunun cogunlugu algler ve mercanlardan olusur. Su ekosistemlerinde tatli su veya tuzlu su kullanilabilir. Her iki cesidi de cesitli su hayvanlari icin bir yuva gorevi gorurler. Sular cok fazla biyolojik cesitlilige sahipler, bu da onlari gezegendeki en uretken ve en zengin ekosistemler yapar. Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri Su Ekosistemi Cesitleri Su bircok yasami destekler. Su ekosistemi, hayvanlar, bitkiler ve mikroplar dahil olmak uzere suya bagimli canli turlerinin yasam alanidir. Suda yasamini surduren canlilara suda yasayan canlilar ya da su organizmalari denir. Beslenmeleri, barinmalari, uremeleri ve diger tum yasam aktiviteleri icin suya bagimlidirlar. En yaygin sucul organizmalardan bazilari nekton, plankton ve bentos yani deniz dibi canlilaridir. Genel olarak tatli su ekosistemleri ve tuzlu su (deniz) ekosistemleri olmak uzere iki cesit su ekosistemi vardir. Hem deniz hem de tatli su ekosistemleri ayrica farkli sucul ekosistemlere ayrilir. A-Tatli Su Ekosistemleri Dunya uzerindeki her canli hayatta kalmak icin suya ihtiyac duyar, ancak insanlar da dahil olmak uzere binlerce tur, yalnizca belirli yerlerde bulunabilen ve cok nadir bulunan ozel bir tur suya yani tatli suya ihtiyac duyar. Tatli su, okyanuslarin, gollerin ve diger su kutlelerinin yuzeyinden buharlasan su buhari olarak baslar. Bu buhar yukseldiginde geride tuzlari ve diger kirleticileri birakir ve “tatli” olur. Su buhari, sonunda suyu yagmur veya kar seklinde Dunya’ya geri birakan suruklenen bulutlarda toplanir. Tatli su yagis yoluyla yere ulastiktan sonra, havza adi verilen bir manzara boyunca yokus asagi akar ve gollere, goletlere, nehirlere, akarsulara ve sulak alanlara ulasir. Ancak daha az belirgin yerlerde de tatli su bulunabilir. Gezegenimizdeki tum tatli suyun yarisindan fazlasi, yeralti suyuyla dolu akiferler olusturmak icin topraktan ve kayalarin arasindan sizar. Bir akiferin ust yuzeyine su tablasi denir ve bu, sehirlere ve evlere tatli su getirmek icin kuyularin acildigi derinliktir. Tatli su ekosistemleri, yeryuzunun sadece yuzde 0,8 gibi kucuk bir bolumunu kaplamaktadirlar. Gezegenimizdeki suyun yuzde ucunden azi tatli sudur ve bunun yarisindan azi sivi halde bulunur; geri kalani kutuplarda ve buzullarda buz olarak hapsolmus durumdadir. Bu nedenlerle tatli su ekosistemleri degerli bir kaynaktir. Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri Tatli su ekosistemlerini inceleyen bilim dalina limnoloji, bilim insanlarina ise limnolog denir. Limnologlar, bir ekosistemde hangi canlilarin yasadigini ve ekosistemin besin agi araciligiyla birbirleriyle nasil etkilesime girdiklerini ve ayrica cevreleriyle nasil etkilesime girdiklerini ogrenmek isterler. Bu bilgi, arastirmacilarin bir tatli su ekosisteminin ne zaman saglikli oldugunu ve ne zaman tehlikede olabilecegini bilmesine yardimci olabilir. Insanlar tatli suyu bircok sekilde kullanir, ancak bu faaliyetler dikkatli olunmadigi takdirde tatli su ekosistemleri icin tehlikeli olabilir. Asiri avlanma, kirlilik ve barajlar ve ormansizlastirma gibi projeler yoluyla arazinin bozulmasi, bu ekosistemlerin ve nihayetinde kendi tatli suya erisimin riske atilabilecegi yollardan sadece birkacidir. Sebep olunan degisIklikler cok buyuk veya cok ani oldugunda, ekosistemler eski haline donmekte zorlanir. Tatli su ekosistemleri lotik ekosistemler, lentik ekosistemler, sulak alan ekosistemleri ve bataklik ekosistemleri olarak siniflandirilabilir. Bunlari ayrintili olarak inceleyelim. Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri Lotik Ekosistemler Lotik, akan su demektir. Esas olarak nehirler, kaynaklar ve akarsular dahil olmak uzere tek yonlu bir sekilde hareket eden hizli akan sulari ifade eder. Lotik ekosistemler ortamlar tas sinekleri, mayis sinekleri, bocekler, yilan baliklari, alabaliklar ve golyan baliklari gibi cesitli balik turlerini barindirir. Lotik ekosistemler bu sucul turlerin yani sira kunduzlar, su samurlari gibi cesitli memelileri de icerir. Nehirler: Yeralti akiferlerinde depolanan yeralti sularinin yeryuzune cikmasiyla olusan tatli su kaynaklari once bir dere olarak, sonra kucuk bir nehir olarak su tepeden asagi akar. Kaynaklarin debisi yer alti kayaclarinin cinsine, akiferdeki su miktarina ve mevsimsel yagisa baglidir. Nehir ekosistemleri cogunlukla tek yonlu akan sulari, surekli fiziksel degisim durumunu, bircok farkli ve degisken mikro habitatlari, su akis kosullarinda yasamaya adapte olmus bitki ve hayvanlari icerir. Nehir ekolojisini diger su ekosistemlerinden farkli kilan ana faktor su akisidir. Su akisinin gucu saganak akintilardan yavas durgun sulara kadar degisir. Suyun hizi da degisir ve kaotik turbulansa tabidir. Akis, kar erimesinden, yagmurdan ve yer alti sularindan gelen ani su girisinden etkilenebilir. Su akisi, erozyon ve tortulasma yoluyla nehir yataklarinin seklini degistirerek cesitli degisen habitatlar yaratabilir. Nehir habitatlari, yuksek, tasli akarsulardan gemiler ve tekneler icin akan kanallara ve sig sulak alan deltalarina kadar cesitlilik gosterir. Nehirler, insanlarin gunluk yasamlarini etkileyen ekosistem hizmetleri olarak adlandirilan onemli faydalar, icme suyu, sulama, ulasim ve daha fazlasini saglarlar. IsIk, nehir icin birincil besin kaynagini olusturan fotosentez icin enerji saglar. Ayrica olusturdugu golgelerde av turleri icin siginak saglar. Akan bir su yolunda alinan isIk miktari, ornegin, sarkan agaclarin golgeledigi bir ormandaki bir dere mi yoksa Gunes’in yuzeyine acik erisime sahip oldugu acikta genis bir nehir mi olduguna bagli olarak degisir. Derin nehirler daha calkantili olma egilimindedir ve sudaki parcaciklar, derinlik arttikca isIk gecisini giderek zayiflatir. Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri Akarsular: Akarsu, akan su iceren kucuk bir tatli su kanali olarak genel bir terimdir. Hem dogal hem de yapay olabilirler. Arastirma konusu akarsular olan bilim dalina potamoloji denir. Bircok akarsu, goller veya nehirler gibi daha buyuk su kutlelerinin yan kollaridir. Dogal akarsular ayrica ne zaman aktiklarina, nereden aktiklarina ve surekli olup olmadiklarina gore siniflandirilir. Cok yillik akarsular tum yil boyunca akarken, mevsimsel akarsular yilin yalnizca belirli zamanlarinda, genellikle yagisli mevsimde ya da kar veya buzun erimesi sonucu gorulur. Surekli ya da kesintisiz akarsular, bir son noktaya veya baska bir su kutlesine ulasana kadar durmadan akarlar. Kesintili akarsularda ise mevsime, engellere ve diger faktorlere bagli olarak kopmalar veya farkli erisimler olabilir. Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri Lentik Ekosistemler Lentik kelimesi esas olarak duragan (sabit) veya nispeten durgun suyu ifade eder. Lentik ekosistemler durgun su habitatlarina sahiptir. Goller, goletler, havuzlar, batakliklar ve diger durgun su kutleleri durgun sulardir ve lentik habitatlar olarak bilinir. Lentik ekosistemlerde algler, karidesler, yengecler, kurbagalar, semenderler, su yilanlari, timsahlar, yapraklari suda yuzen bitkiler ve koklu bitkiler bulunur. Tatli su birikintileri ve goller orman icinde sIklikla bulunur, ancak bu sulu alanlarin boyutu arttikca gunes isigina maruz kalmalari da artar. Kucuk goletler golgeli bir alana sahip olabilir, ancak daha buyuk olan her seyde cogunlukla acik su bulunur. Gol ve golet dipleri, bolgenin jeolojisi, golet derinligi ve bolgenin arazi yapisina gore belirlenir. Hemen hemen tum goletlerin ve gollerin bir girisi ve cikisi vardir, cunku zamanla bu su kutleleri bir bataklik olusturana kadar tortu ile dolabilir. Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri Sulak Alanlar ve Bataklik Ekosistemleri Sulak alanlardaki ve batakliklardaki su tatli su, aci su veya deniz suyu olabilir. Sulak alanlar sazlik, bataklik alanlardir ve bazen genis bir hayvan ve bitki cesitliligine sahip suyla kaplidir. Bataklik, orman icinde surekli olarak suyla dolu olan bir alandir. Esasen bu alanlar, cok islak kosullara toleransli agaclarin gelistigi su basmis sulak alanlardir. Etrafta orman yoksa sadece sulak alan olarak adlandirilir. Batakliklarin su seviyeleri genellikle yagmur ve sel nedeniyle dalgalanmalar gosterir. Tatli su batakliklari cogunlukla ic kesimlerde bulunurken, deniz suyu batakliklari kiyi bolgelerinde bulunur. Asiri kentlesme nedeniyle, batakliklar ve sulak alanlar cevresel bozulma ile karsi karsiyadir. Batakliklar, sazliklar, turbaliklar gibi sulak alanlarda niluferler, kara ladinler, bataklik selvisi gibi bitki turleri bulunur. Bataklik selvisi ozellikle ilgi cekicidir cunku bitki durgun suda buyudugunde koklerin havalanmasina ve stabilitesine yardimci olan ozel dizler olusturur. Bu ekosistemlerde kizbocekleri, yusufcuklar, timsahlar, kaplumbagalar, turna baligi gibi baliklar ve su kuslari da yasar. Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri B-Tuzlu Su (Deniz) Ekosistemleri Tuzlu su ya da deniz akuatik ekosistemi, en buyuk su ekosistemidir ve dunyanin toplam yuzeyinin %70’inden fazlasini (ucte ikisini) kaplar. Her yasam formu benzersiz olup kendi habitatina ozgudur. Bunun nedeni, yasam alanlarina (habitatlarina) gore adaptasyonlara sahip olmalaridir. Deniz ekosistemlerindeki evrim, organizmalarin tuzlu suda hayatta kalmalarini ve vucut yapilarini sudaki su tipine gore uyarlamalarini kolaylastirmistir. Deniz ekosistemi, tatli su organizmalarinin yasamasini zorlastiran tuzlar bakimindan daha yogundur. Tuzlu suya adapte olmus canlilarin da tatli sularda yasamalari mumkun degildir. Vucutlari tuzlu suda hayatta kalacak sekilde tasarlanmis oldugundan tuz orani dusuk olan ( hipotonik, az yogun) sularda bulunduklari zaman vucutlarina su girer ve siserler. Bu durum osmoz olarak bilinir. Deniz ekosistemleri genel olarak okyanus ekosistemleri, halicler, mercan resifleri ve kiyi ekosistemleri olarak siniflandirilir. Bunlarin disinda gelgit bolgesi, deniz tabani habitatlari ve hidrotermal menfezler (bacalar) de bulunur. Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri Okyanus Ekosistemi Osinografi (okyanus bilimi) denizleri ve okyanuslari inceler, bu alanda calisan bilim insanlarina ise okyanus bilimci (osinograf) denir. Pasifik Okyanusu, Hint Okyanusu, Atlantik (Atlas) Okyanusu, Arktik Okyanus (Kuzey kutbu okyanusu) ve Guney Okyanusu dunyadaki bes buyuk okyanustur. Pasifik okyanusu ve Atlantik okyanusu diger okyanuslardan daha buyuk ve daha derindir. Atlantik, buyukluk bakimindan en buyuk ikinci okyanustur. Bu okyanuslar 500 binden daha fazla su canlisi turunu barindirir. En fazla Krill populasyonunu barindiran Guney Okyanusudur. Okyanus ekosistemlerin canlilari arasinda planktonlar, okyanuslara uyumlu bazi bitkiler, mercanlar, tup solucanlari, kabuklular, buyuk ve kucuk baliklar, kopekbaliklari, kaplumbaga gibi surungenler, mavi balinalar gibi memeliler, deniz kuslari yer almaktadir. Halicler Halicler deniz ve nehirlerin bulusma noktasidir, bu nedenle buradaki su tatli su ekosistemlerine gore daha tuzlu, deniz ekosistemlerine gore ise daha seyreltiktir. Nehir agizlari, kiyi koylari ve gelgit batakliklari halic ornekleridir. Halicler, diger tum karasal ekosistemlere kiyasla bitki besinlerini yakalayabilme ve kaliteli organik madde uretme kapasitesine sahip olduklari icin buyuk ekonomik oneme sahiptir. Halicler gunumuzde nehirler ve goller gibi rekreasyonel faaliyetler (eglence, dinlenme), yaban hayati merkezleri ve bilimsel calismalar icin hizmet veren onemli noktalar haline gelmistir. Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri Mercan resifleri Mercan resifleri, cok cesitli sucul flora (bitki toplulugu) ve fauna (hayvan toplulugu) barindiran mercan resifleri dunya okyanuslarinin cogunda bulunur. Mercanlar, deniz anemonlari (deniz sakayiklari), deniz anasi ve hidralar hayvanlar aleminin omurgasizlar subesine dahil olup solentereler sinifindadir. Mercanlarda digerlerinden farkli olarak dis iskelet bulunur. Bu iskelet koruma ve destek saglar. Mercanlarin bir kismi sert (deniz anemonlari), bir kismi yumusak mercan (deniz yelpazeleri ve deniz kamcilari) tipindedir. Yumusak mercanlar dis iskelet tasimadigindan esnek bir vucut yapisina sahiptir. Resifleri olusturanlar, kalsiyum karbonatli (kirectasi) dis iskeletlere sahip olan sert mercanlardir. Sert mercan poliplerine ait koloniler kirectasi yapisina sahip dis istelet tarafindan bir arada tutulur, kumelenir, boylece resifler olusur. Resiflerin olusmasi icin sig, ilik, gunes goren, berrak sular idealdir. Resiflerde biyocesitlilik fazladir. Avustralya’da bulunan Buyuk Bariyer Resifi (Great Barrier Reef) dunyadaki en buyuk (uzunlugu 2400 kilometreden fazladir) resiftir. Su Ekosistemleri, Cesitleri ve Islevleri Kiyi Ekosistemi Kiyi ekosistemleri, birbirine bagli acik kara ve su sistemlerinden olusur. Bu ekosistemlerin yapisi, cesitliligi ve enerji akisi benzersizdir. Tabaninda cesitli yosun ve bitki turleri bulunur. Yengecler, baliklar, bocekler, istakozlar, salyangozlar, karidesler ve diger hayvanlar faunayi olusturur. Bir su ekosistemindeki bitkiler ve hayvanlar, yasam dongusu, fizyolojik, yapisal ve davranissal adaptasyonlari icerebilen cok cesitli adaptasyonlar gosterirler. Suda yasayan hayvanlarin cogu, surtunmeyi azaltmalarina ve boylece enerji tasarrufu yapmalarina yardimci olacak sekilde aerodinamik bir yapiya sahiptir. Yuzgecler ve solungaclar sirasiyla hareket ve solunum organlaridir. Tatli su turleri, vucutlarindaki fazla suyu bosaltmalarina yardimci olan ozel adaptasyonlara sahiptir. Su bitkileri, suda hayatta kalmalarina yardimci olan farkli kok turlerine sahiptir. Bazilari batik koklere, bazilari emergent koklere sahip olabilir veya bazilari su sumbulu gibi yuzen bitkilerdir. Not: Emergent bitkilerde kokler suyun dibindedir, govdeleri ise suyun disina cikar. Yuzen bitkiler su yuzeyinde yuzen yapraklara sahiptir. Kokleri alt tabakaya bagli olabilir veya su sutununda yuzebilir. Su Ekosistemlerinin Islevleri Su ekosistemleri bircok acidan onemlidir. Bu ekosistemler sucul bitki ortusu (flora) ve hayvan turleri (fauna) icin yasam alani saglar. Besin maddelerinin daha kolay geri donusturulmesini saglayan su ekosistemleri suyun aritilmasina, yeralti suyu tablasinin yeniden dolmasina, su baskinlarinin (taskinlarin) onlenmesine de yardimci olur. ALİNTİ ~

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince sitemizde telif hakkı bulunan mp3,video v.b. eserlerin paylaşımı yasaktır. Yasal işlem olması halinde paylaşan kişi yada kişilerin bilgileri gerekli kuruma verilecektir.