Sulak Alan Ekosistemleri Ve Sulak Alanlarin Onemi - IRCDefteri

CeReN · 26.Haziran.2023

Peyzajin suyun varligiyla tanimlanan parcalari olan sulak alanlar yilin en azindan bir bolumunde zeminin suya doygun oldugu veya durgun sularla kapli oldugu alanlardir. Sulak alanlar ne tamamen karadadirlar ne de tamamen su altindadirlar; ikisinin de ozelliklerini tasirlar. Sulak alanlar genellikle doymus toprakta yasamaya uyum saglayan su bitkilerinin varligiyla ayirt edilir. Sulak alanlar daha spesifik olarak, suyun varliginin bir bolgenin biyojeokimyasinin, yani belirli bir bolgenin biyolojik, fiziksel ve kimyasal ozelliklerinin tamamini olmasa da cogunu belirledigi veya etkiledigi alanlardir. Pek cok sulak alan, yuksek arazi ve su ekosistemleri arasindaki gecis bolgeleridir, ancak digerleri su toplayan yuksek arazi cokuntulerinde veya yeralti suyunun yuzeye ciktigi bolgelerde araziye dagilmistir. Su genellikle bir akiferden (yer alti su tabakasi, su tasir) veya kaynaktan sizan yeralti suyudur. Bir sulak alanin suyu yakindaki bir nehirden veya golden de gelebilir. Deniz suyu da ozellikle guclu gelgitlerin yasandigi kiyi bolgelerinde sulak alanlar olusturabilir.
Sulak alan topraginin doygunlugu, onu cevreleyen bitki ortusunu belirler. Sulak alanlarda yasayan bitkiler, sulu (hidrik) topraklara benzersiz bir sekilde uyarlanmistir. Sulak alan bitkileri, doymus topraklarda buyumeye ozel olarak adapte olduklari icin genellikle hidrofit olarak adlandirilir. Mevsimsel olarak kuru sulak alanlar veya yavas hareket eden sulak alanlar genellikle agaclari ve diger saglam bitki ortusunu destekleyebilir. Daha sIk su basan sulak alanlarda, baskin hidrofitler olarak yosunlar veya cimenler bulunur.

Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi
Sulak Alanlar ve Doga
Sulak alanlar, yagmur ormanlari ve mercan resifleri ile kiyaslandiginda dunyanin en verimli ekosistemleri arasindadir. Cok cesitli mikrop, bitki, bocek, amfibi, surungen, kus, balik ve memeli turu sulak alan ekosisteminin bir parcasi olabilir. Iklim, peyzaj sekli (topoloji), jeoloji ve suyun hareketi ve bollugu, her bir sulak alanda yasayan bitki ve hayvanlarin belirlenmesine yardimci olur. Sulak alan ortaminda yasayan organizmalar arasindaki karmasIk, dinamik iliskiler yani besin aglari vardir. Sulak alanlar “biyolojik supermarketler” olarak dusunulebilir. Bircok hayvan turunu ceken buyuk miktarda yiyecek saglarlar. Bu hayvanlar, yasam dongulerinin bir kismi veya tamami icin sulak alanlari kullanir. Olu bitki yapraklari ve govdeleri suda parcalanarak dokuntu ya da artiklar anlamina gelen “detritus” adi verilen kucuk organik madde parcaciklari olusturur. Bu zenginlestirilmis malzeme, daha buyuk yirtici baliklar, surungenler, amfibiler, kuslar ve memeliler icin besin olan bircok kucuk su boceklerini, kabuklu deniz hayvanlarini ve kucuk baliklari besler.
Bir sulak alanin islevleri ve bu islevlerin insanlar icin degeri, sulak alan ile havzadaki diger ekosistemler arasindaki karmasIk iliskiler dizisine baglidir. Havza, suyun, tortularin ve cozunmus maddelerin daha yuksek kotlardan alcakta bulunan ortak bir cikisa veya daha buyuk bir akarsu, gol, akifer veya halic uzerindeki bir noktaya aktigi cografi bir alandir. Sulak alanlar, havza ekolojisinde ayrilmaz bir rol oynamaktadir. Sig su, yuksek duzeyde besin ve birincil uretkenlik kombinasyonu, besin aginin temelini olusturan ve bircok balik, amfibi, kabuklu deniz hayvani ve bocek turunu besleyen organizmalarin gelisimi icin idealdir. Pek cok kus ve memeli turu, ozellikle goc ve ureme sirasinda yiyecek, su ve barinak icin sulak alanlara guvenir. Sulak alanlarin mikroplari, bitkileri ve vahsi yasami, su, nitrojen ve kukurt icin kuresel dongulerin bir parcasidir. Sulak alanlar, karbonu karbondioksit olarak atmosfere salmak yerine bitki topluluklarinda ve toprakta depolar. Boylece sulak alanlar, kuresel iklim kosullarinin ilimanlasmasina yardimci olur.

Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi
Sulak Alan Turleri
Sulak alanlar, agaclarin, calilarin veya otsu bitki ortusunun hakim oldugu alanlar olarak karakterize edilebilir. Cok asidikten alkaliye kadar degisen su kimyasi ile yagis, akis veya yeralti suyu ile beslenebilirler. Antarktika disindaki diger tum kitalarda ve farkli iklim turlerinde sulak alanlar bulunmaktadir. Buyuklukleri izole bozkir cukurlarindan buyuk tuzlu batakliklara kadar degisir. Kiyilarda ve ic kesimlerde bulunurlar. Great Lakes bolgesi, yalnizca ABD’de yaklasIk 300.000 donumluk kiyi sulak alanina sahiptir. Bazi sulak alanlar, agaclarla dolu, su basmis ormanlardir. Digerleri daha cok duz, sulu otlaklar gibidir.
Her biri hidrolojisi, su kimyasi, topragi ve orada bulunan bitki turleri tarafindan belirlenen bircok farkli sulak alan turu vardir. Sular cekildiginde su kutlelerinin derinligi genellikle 6 metreyi gecmemelidir. Cogu bilim insani batakliklari, sazliklari ve turbaliklari uc ana sulak alan turu olarak kabul eder. Bu temel sulak alanlara ek olarak goller, lagunler, goletler, fundaliklar, nehir kenarindaki sulak alanlar, deltalar ve halicler de bulunur. Asagida baslica sulak alan turlerinden bazilari verilmistir.

Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi
Batakliklar
Bataklik, surekli olarak suya doymus ve agaclarin ya da odunsu bitki ortusunun hakim oldugu bir sulak alandir. Turbaliklarin aksine, besin acisindan zengin bir ortamdir. Ic bolgelerde tatli su batakliklari yaygindir. Tuzlu su batakliklari kiyilari acik okyanustan korur.
Tatli su batakliklari
Tatli su batakliklari genellikle, su tablasinin yuksek ve akisin yavas oldugu goller veya akarsularin etrafindaki duz arazilerde olusur. Mevsimsel sel ve yagmur sulari bu batakliklardaki su seviyesinin dalgalanmasina veya degismesine neden olur. Batakligin islak topraginda kakule, nilufer ve selvi gibi suya dayanikli bitkiler yetisir. Bu bitkiler, batakligin ekosistemini korumanin anahtaridir. Ekvator yakinlarindaki tropik bolgelerde tatli su batakliklari yaygindir. Bu ekvatoral batakliklar genellikle yil boyunca sicak ve nemlidir.
Bataklik ormanlarina uzun boylu yaprak dokmeyen agaclar hakimdir. Bubinga ve ovangkol (ovenkol) gibi agaclarin bircok turu kereste icin hasat edilir. Bu agac turlerinden keman gibi muzik aletlerinin yani sira mobilya yapmak icin kullanilan pahali, luks ahsaplar elde edilir. Bu batakliklarin camurlu zemini, onlarca kurbaga turu de dahil olmak uzere yuzlerce bocek, surungen ve amfibi barindirir. Daha iliman iklimlerde, selvi agaclari genellikle tatli su batakliklarinin durgun sularindan cikar. Ispanyol yosunu agac dallarindan sarkabilir. Agaclarin altinda sogutler ve diger calilar buyuyebilir. Su mercimegi adi verilen kucuk su bitkileri, genellikle suyun yuzeyinde yesil bir ortu olusturur. Timsahlar, kurbagalar ve su mokasenleri adi verilen yilanlar bitkiler arasinda yuzebilir.

Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi
Tuzlu su batakliklari
Tuzlu su batakliklari genellikle tropikal kiyi seritlerinde bulunur. Bu batakliklarin olusumu, yuksek gelgitler sirasinda deniz suyuyla ince bir sekilde kaplanan ciplak camur veya kum duzlukleriyle baslar. Tuzlu su batakliklarinin aci suyu tamamen deniz suyu degildir, ancak tamamen tatli su da degildir. Mangrov agaclari gibi bazi hidrofitler aci suyu tolere edebilir. Agaclarin kucuk govdelerini ve dallarini suyun uzerinde tutan uzun, ayak benzeri kokleri nedeniyle mangrovlarin taninmasi kolaydir. Mangrov kokleri tortulari sabitler ve etraflarinda toprak birikmesine yardimci olur. Ayrica buyumeleri ve curumeleri yoluyla tortu olusumuna yardimci olurlar. Mangrov kokleri bircok organizma arasinda yasar. Kok sistemi barinak ve dusen yapraklar ve diger materyallerle beslenmek icin bir yer saglar. Mangrov batakliklarinda yengecler ve diger kabuklu deniz hayvanlari bol miktarda bulunur.
Tuzlu su batakliklari da cok cesitli kuslara ev sahipligi yapar. Mangrov kokleri ve dallari mukemmel yuvalama alanlari saglar. Tuzlu su batakliklari, marti gibi deniz kuslarinin yani sira balikcil gibi tatli su kuslarina ev sahipligi yapar. Bitki, bocek ve kucuk hayvanlarin bollugu, diskilari batakligi gubrelemeye yardimci olan bu kuslara yiyecek saglar.
Hindistan ve Banglades’te bir tuzlu su batakligi olan Sundarban, dunyanin en buyuk mangrov ormanina sahiptir. Ganj Nehri deltasinin yakinindaki camur duzluklerinde yer alan bolge, tatli suya doymus durumdadir. Sundarban, ayrica Hint Okyanusu’ndan guclu gelgitler yasar. Sundarban’larin biyolojik cesitliligi, kucuk algler ve yosunlardan Bengal kaplanlarina kadar uzanir. Sulak alanin Banglades kismi, UNESCO Dunya Mirasi Listesi’nde yer almaktadir. Sundarban’da duzinelerce, belki de yuzlerce farkli mangrov agaci turu gelisir. Batakligin daha kuru bolgelerinde palmiyeler ve cimenler yetisir. Arilar agaclara kovan yaparlar. Aslinda, bal hasadi yuzyillardir Sundarban’da onemli bir ekonomik faaliyet olmustur. Arilar ve diger bocekler, bolgedeki tropik kuslar icin ana besin kaynaklarindan biridir. Leylekler, ibisler ve balikcillar mangrov ve palmiye agaclarinin yuksek dallarinda yuva yaparlar. Yalicapkini ve guvercin gibi daha kucuk kuslar caliliklarda tunerler.
Bazi kuslar, Sundarban’in aci sularinda yasayan vatoz, sazan, yilan baligi gibi yuzlerce balikla, yengec ve karidesle beslenir. Batakligin icinde ve cevresinde kurbagalar, kara kurbagalari, kaplumbagalar ve yilanlar dahil bircok surungen ve amfibi yasar. Hint pitonu gibi Sundarban yilanlarindan bazilari 3 metreye kadar uzar. Yine Sundarban’a ozgu olan dev kertenkeleler ve timsahlar daha da buyuktur. Sundarbanlarin buyuk surungenleri geyik, domuz, firavun faresi ve maymun gibi memelileri avlar. Sundarbanlarin en unlu avcisi, nesli tukenmekte olan bir tur olan Bengal kaplanidir. Bengal kaplanlari en iyi avcilardir, insanlar ise onlarin tek dogal avcisidir. Sundarban’da Bengal kaplanlari bataklik sularda yuzer ve agaclara tirmanir. 220 kilograma kadar buyuyebilen bu kedilerin bataklikta insanlara saldirdigi da bilinir. Bilim insanlari ve bal toplayicilari ozellikle risk altindadir.

Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi
Sazliklar
Tropiklerin kuzeyinde ve guneyinde batakliklar yerini sazliklara birakir. Bu sulak alanlar, nehir agizlarinin yakininda, koylarda, akarsularin, gollerin veya goletlerin kenarlarinda ve kiyi seridi boyunca duz, cimenli bir serit olusturur. Bircogu donusumlu olarak sular altinda kalir ve gelgitlerin hareketiyle aciga cikar.
Sazliklara, su kamislari, golet otlari, niluferler, cesitli sazlar, hasirotlari, cimenler ve cimenlerin disindaki, cali tipi olmayan otlar (genis yaprakli cicekli bitkiler) dahil olmak uzere batik (tamamen su yuzeyinin altinda buyuyen) ve yuzen yaprakli (suyun dibinde koklenen fakat yapraklari ve govdeleri suyun disinda buyuyen) bitki ortusu hakim olabilir. Sazliklar, baliklardan, amfibilere ve kuslara kadar cok cesitli hayvanlar icin de uygun bir vahadir.
Batakliklar gibi sazliklar da genellikle tatli su ve tuzlu su kategorilerine ayrilir. Ulkemizde iyi taninan, 24.357 hektarlik bir alani kapsayan Kayseri’de bulunan Sultan Sazligi su an milli park durumundadir. Sultan Sazligi hem tatli su hem de tuzlu su ekosistemlerine sahiptir.
Tatli su sazliklari
Genellikle kiyidan yuzlerce kilometre uzakta bulunan tatli su batakliklarina cimenler ve su bitkileri hakimdir. Bu sazliklar genellikle gollerin ve akarsularin cevresinde gelisir. Cayir cukurlari, en son buzul caginda topraga gomulen buzul parcalarinin biraktigi canak seklindeki cokuntulerdir. Buz eridiginde camurlu su cukurlari doldurmustur. Verimli toprak ve iliman iklim buralari dunyanin en zengin sazliklarindan biri haline getirmektedir. Bu nedenle bircok cayir cukuru kurutulmus ve arazi tarim icin kullanilmistir. Binlerce gocmen kus, her yil Kuzey Kutbundan daha iliman iklimlere seyahat ederken kalan cayir cukurlarina baglidir. Sazliklarda yaban hayati cesitliligi mevcuttur. Bocek, balik, istiridye, karides ve hatta fare gibi kemirgenlerle beslenmeye adapte olmus yuzlerce kus turu barindirir.

Tuzlu su sazliklari
Tuzlu sazliklar biyolojik cesitlilik acisindan en zengin ekosistemlerden bazilaridir. Otlarin hakim oldugu bu alanlar algler, mantarlar, kabuklu deniz hayvanlari, baliklar, amfibiler ve surungenler icin yiyecek ve barinak saglar. Su kuslari ve diger hayvanlar bitki ortusu ve bol miktarda bocekle beslenir. Bu kuslardan bazilari caliliklarda yuva yapar ve bolgedeki bocek ve baliklari avlar. Digerleri ise gocmendir ve sazligi yalnizca kendi yasam alanlari yasami destekleyemeyecek kadar soguk ya da kuru oldugunda ziyaret ederler.
Avustralya‘nin tuzlu su sazliklari tuzlu su timsahlarina ev sahipligi yapmaktadir. Bu devasa surungenler genellikle yagisli mevsimi tatli su batakliklarinda ve nehirlerde gecirir ve kurak mevsimde tuzlu su sazliklarina goc eder. Bu timsahlar baliklarin yani sira sulak alanlardan gecebilecek kanguru, kus ve yaban domuzu gibi daha buyuk hayvanlari da avlar. Tuzlu su timsahlari insanlar icin de tehdit olusturdugundan, bircok Avustralya plajinda belirli mevsimlerde yuzuculer icin sIki uyarilar vardir.

Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi
Lake Illawarra
Yari Sazliklar
Yari sazliklar daha derin sularda bulunur ve su altinda kalan bir bitki toplulugu ile serpistirilmis, gelismekte olan ve/veya yuzen yaprakli bitki ortusunun acik bir karisimi ile karakterize edilir. Batik komuniteler, golet otlari, tilkikuyrugu bitkisi ve yabani kereviz ( su kerevizi) gibi turlerden olusabilirken, emergent veya yuzen yaprakli grup, genis yaprakli su kamisi ya da hasir otu, beyaz nilufer gibi daha derin su turlerini icerebilir. Ortaya cikan ve yuzen yaprakli turlerin acik su ile birlesimi, suya bagimli bircok kus ve amfibi icin ideal beslenme ve barinma kosullari yaratir. Zengin bitki ortusu ayni zamanda genc baliklar icin olaganustu bir yuva saglar ve besin aginin kritik bir parcasi olan zooplankton ve bocekler icin harika bir uretim alanidir. Yari sazliklar cok degerli oldugundan ve cok cesitli turler icin yasam alani saglayabildiginden korunmali ya da gerekli durumlarda eski haline getirilmelidir. Su ve bitki yasaminin hassas ama onemli dengesinin korunmasi amaciyla yil boyunca su seviyelerinin manipule edilmesi icin setler ve su kontrol yapilari kullanilir.

Sazlik Cayirlar
Sazlik cayirlar, kalici veya kaliciya yakin doymus topraklara sahip sulak alanlardir. Sazliklar ve daha az doymus topraklara sahip diger sulak alanlar arasinda bir gecis bolgesi olusturabilirler veya islak cokuntulerde ve hendeklerde veya yeralti suyu desarj bolgelerinin cevresinde olusabilirler. Cayirlar, genellikle sazlarin ve otlarin hakim oldugu, nispeten az sayida forbs (cimenlerin disindaki otlar, genis yaprakli cicekli bitkiler) iceren islak otlaklardir. Bu habitatta bazi su kuslari, su yilani gibi surungenler ve kurbaga gibi amfibiler de yaygindir.

Islak Cayirlar
Islak cayirlar, genellikle sazlik cayirlar ile mesic (orta derecede nemli ) cayirlar arasinda yer alan bir ekosistemdir. Islak cayirlar, kucuk bluestem (veya sakal otu), kir damlasi gibi cesitli cimler, yuksuk otlari gibi graminoidler ve cimenlerin disindaki otsu bitkilerin bir karisiminin hakim oldugu otsu sulak alanlardir. Islak cayirlarda bulunabilen hayvanlar arasinda bazi serce turleri, kisa kulakli baykus, bazi yilan turleri ve cakallar yer almaktadir.

Fundaliklar ve Sizintilar
Fundaliklar ve sizintilar topragin yuzeyine “sizan” yeralti sulari tarafindan beslenen sulak alanlardir. Bu sulak alanlarda bulunan bitki ortusu turu, su kimyasina ve pH seviyesine baglidir. Fundaliklar tipik olarak kirecli veya dolomitik topraklardan veya ana kaya bolgelerinden cikan yeralti sulari nedeniyle alkalidir ve olu bitki materyalinden olusan bir turba tabakasi icerirler. Fundaliklar, Parnassus otu (bataklik yildizi), bataklik lobelyasi veya bazi hasirotlari gibi otsu bitki ortusunun hakimiyetindedir, ancak cali besparmakotu turleri veya sogutler gibi agaclar veya calilar da icerebilir.
Sizintilar tipik olarak yamaclarin veya buzul morenlerinin tabani boyunca, suyun doymus topraklardan veya bir kaynaktan ciktigi yerlerde bulunur. Genellikle kucuk olan bu alanlarda mucevher otu, yer bademi ve bataklik kadife cicegi gibi bitkiler bulunur.

Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi
Turbaliklar
Batakliklar ve sazliklar genellikle sicak iklimlerde bulunur. Turbaliklar, Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’daki soguk ve hatta Arktik (kuzey kutbuna ait olan) bolgelerde daha yaygindir. Ayrica Amerika BirlesIk Devletleri’ndeki Sierra Nevada siradaglari gibi daha sicak bolgelerde yuksek rakimlarda bulunurlar. Su tablasinin veya yeralti suyunun ust yuzeyinin yuksek oldugu alanlarda turbaliklar gelisir. Bir su birikintisi golu yavas yavas bitki kalintilariyla doldugunda bir turbalik olusur. Buyuk bitkilerin yapraklari, kokleri ve govdeleri golun yataginda birikir. Gol siglastikca, golun kenarlari boyunca buyuyen yosunlar (sphagnum yosunlari ) ve diger bitkiler suyun icine dogru uzanir. Su yuzeyinde gevsek, yuzen, karisIk bir bitki ortusu tabakasi olustururlar. Sonunda bu bitkileri suyu seven otlar ve sazlar takip eder. Cok gecmeden su bitki ortusuyle bogulur. Batakligin dibindeki en eski, kismen curumus bitki ortusu turba adi verilen kalin, sungerimsi bir ortu olusturur.
Turba, dunyanin bircok yerinde degerli bir yakittir. Genellikle bir fosil yakit olan komurun (komurdeki fosiller sulak alan bitkileridir) olusmasindaki ilk adimdir. Batakliklarin yakininda yasayan bazi insanlar turba kareleri kesip kuruturlar. Bu parcalar isinmak ve yemek pisirmek icin yakilir veya binalari yalitmak icin kullanilir. Irlanda’da turba, ulkenin elektrik enerjisinin bir kismini saglamaktadir. Bununla birlikte, turba batakliklari bitki kalintilarindan daha fazlasini korur. Avrupa ve Asya’daki turbaliklarda duzinelerce tarih oncesi insanin cesedi bulunmustur. Bu “bataklik cesetleri” binlerce yil boyunca korunmustur. Bataklik cesetleri o kadar mukemmel durumdadir ki antropologlar kiyafetleri, dovmeleri ve sac rengini inceleyebilir ve hatta olum nedenini arastirabilirler. Batakliklarda bulunan insanlarin cogu oldurulmustur, ancak tarihciler ve antropologlar onlarin dini bir rituelin parcasi olarak mi olduruldugunu yoksa kurban mi edildiklerini tartismaktadir.
Bazi turbaliklar bir kisinin agirligini tasiyabilir. Bunlara sallanan turbaliklar denir, cunku bir kisi sungerimsi turba uzerinde yurudugunde yuzey sallanir. Serin ve nemli bir iklime sahip olan Irlanda adasinda yuzlerce sallanan bataklik vardir.
Diger sulak alanlarin aksine, turbaliklar tarimsal acidan verimli degildir. Toprak ve sudaki asit miktari genellikle bataklik veya sazliklardakinden daha yuksektir. Besin maddeleri, ozellikle de azot kaynagi dusuktur. Turbaliklarda sadece belirli bitki turleri yetisebilir. Turbaliklarin islak, asidik topraklarinda hasat edilen birkac bitkiden bazilari kizilcik ve yaban mersinidir. Bitkiler ototrof canlilardir, yani havadan, sudan ve gunes isigindan kendi besinlerini uretebilirler. Bircok turbalik bitkisi, besin kaynaklarini genisleterek toprak ve sudaki yetersiz besin maddelerine uyum saglamistir. Turbaliklarda yaygin olan etobur (etcil) bitkiler bocekleri yakalayip tuketen bocek ya da sinekkapanlar ve ibrik otlaridir.
Sinirli bitki turleri nedeniyle turba batakliklari, diger sulak alan turlerinde yaygin olan biyolojik cesitlilige sahip degildir. Tum sulak alanlarda yaygin olan bocekler arasinda kelebekler ve yusufcuklar bulunur. Bu bocekler turbalik ciceklerindeki nektarla beslenirler. Irlanda’da batakliklarda bulunan duzinelerce yerli kelebek vardir. Daha buyuk hayvanlar bulmak alisilmadik bir durum olsa da, kaz ve sulun gibi kuslar da turbalikta yuva yaparlar. Kuzey Amerika’da geyikler, turbalik habitatlarinda yasayan birkac buyuk hayvandan biridir. En buyuk geyik turu olan Alaska geyigi ya da Alaska sigini, niluferler gibi su bitkilerini tuketir.

Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi
Halicler
Halicler, tipik olarak nehirlerden gelen tatli suyun okyanustan gelen tuzlu su ile bulustugu yerlerde bulunan, kismen kapali kiyi sulari kutleleridir. Nehirlerin gelgit agizlari gibi, halicler ve cevredeki topraklar karadan denize gecis yeridir. Genellikle koylar, lagunler, limanlar veya fiyortlar olarak bilinirler. Halicler, ekolojik, ekonomik ve kulturel acidan vazgecilmez mal ve hizmetler saglayan onemli ekosistemlerdir.
Ekolojik olarak, halicler sadece denizin fidanliklari degildir ve bircok deniz organizmasi icin yasam alani saglar. Baliklar, memeliler, kuslar ve diger yaban hayati gibi ama ayni zamanda karasal akisla tasinan tortu ve kirleticilerin cogunu filtreleyen dogal bir tampon gorevi gorerek sonucta hem insan hem de deniz yasamina fayda saglayan daha temiz su yaratir. Ekonomik olarak halicler, onemli balikciligi, turizmi ve diger ticari faaliyetleri destekler ve nakliye, ulasim ve endustri icin hayati onem tasiyan limanlar ve limanlar gibi onemli kamu altyapilarini gelistirir.
Kulturel olarak halicler genellikle rekreasyon, ticaret, bilimsel arastirma ve egitim ve estetik zevk icin odak noktalaridir. Buyuk kuresel sehirlerin ucte ikisinden fazlasi haliclere dayandigindan, haliclere yonelik en buyuk tehditler insan faaliyetlerinden kaynaklanmaktadir. Dogal kaynaklarin asiri kullanimi ve kontrolsuz su havzalari ve arazi kullanim uygulamalarindan kaynaklanan stresler, su kalitesinin bozulmasina, zararli alg cogalmalarina, verimsiz balikciliga, biyolojik cesitliligin kaybina ve diger bircok saglik ve dogal kaynak sorununa neden olmustur.

Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi
Sulak Alanlar Hayati Ekosistemlerdir
Sulak alanlar, dunyadaki en degerli ekosistemlerden bazilaridir. Ulkemizdeki sulak alanlarin sayisi 105’tir. Goksu deltasi, Manyas Kus golu, Salda golu, Uluabat golu, Kizilirmak deltasi, Gediz deltasi, Adana Yumurtalik lagunu, Acarlar Longoz Ormani, Nemrut golu (Nemrut kalderasi), Erzurum Batakliklari, Trabzon’da bulunan Agacbasi Turba Batakligi Turkiye’nin onemli sulak alanlari arasindadir.
Sulak alanlar dev sungerler veya rezervuarlar gibi davranirlar. Siddetli yagmurlar sirasinda sulak alanlar fazla suyu emerek sellerin etkilerini sinirlar, dogal taskin kontrolu saglar. Sulak alanlar ayni zamanda kiyi bolgelerini kirilgan sahilleri ve kiyi topluluklarini silip supurebilecek firtina dalgalarindan korur. Tuzlu su batakliklari ve gelgit tuzlu batakliklari, kiyi topraginin ve kumunun korunmasina yardimci olur.
Sulak alan ekosistemleri ayrica ic gollerde ve akarsularda suyu temiz tutmak icin kirleticileri emen dogal su aritma tesisleri olarak da islev gorur. Bir sulak alanin bitkileri, mantarlari ve algleri suyu filtre eder ve arindirir. Nitratlar ve diger akinti kimyasallari genellikle kentsel alanlardan ve ciftliklerden sulak alanlara akar. Buradaki organizmalar zararli kimyasallari emer. Bitkiler tarafindan emilmeyen kirleticiler, kum ve diger tortulara gomuldukleri yerde yavasca dibe batarlar.
Sulak alanlar, ozellikle batakliklar ve sazliklar, cok cesitli bitki ve hayvan yasamina ev sahipligi yapar. Karides gibi bazi hayvanlar gelgit batakliklarinda yasar. Cizgili levrek gibi bircok deniz baligi yumurtlamak icin kiyidaki sulak alanlara girer. Levrek, yumurtalarini birakmak icin okyanustan tuzlu sazliklara yuzer. Yumurtalar catladiginda, genc levrek cimenlerde veya agac koklerinde bol miktarda yiyecek ve bir miktar koruma bulur. Istiridyeler tuzlu sazliklarda devasa resiflerde yasarlar. Bu sulak alanlarin tumu ekonomik acidan degerli balikciliga ev sahipligi yapmaktadir.

Sulak Alanlarin Ekonomik Onemi
Sulak alanlar insanlar icin ekonomik acidan onemlidir. Avlanma, yuruyus, kano ve kus gozlemciligi gibi eglence etkinlikleri icin populer yerlerdir. Ornegin, Amerikalilar her yil sulak alanla ilgili eglence faaliyetlerine 100 milyar dolardan fazla harcamaktadir. Dunya capinda ticari olarak hasat edilen balik ve kabuklu deniz hayvanlarinin %75’inden fazlasi sulak alanlarla baglantilidir.
Tarihin buyuk bir bolumunde sulak alanlar corak alanlar olarak gorulmustur. Gelisimi kolay kolay desteklemezler. Toprak islak, sungerimsidir ve uzerine bina insa etmek zordur. Sulak alanlar ayrica sivrisineklerden timsahlara kadar zararlilara da ev sahipligi yapar. Yakin zamana kadar sulak alanlarin kurutulmasi bir uygulama olarak kabul edilmistir. Kurutulmus sulak alanlar tarim, konut, sanayi, okullar ve hastaneler icin alan saglamistir. Ornegin, Amerika BirlesIk Devletleri’nin baskenti Washington D.C. Potomac ve Anacostia nehirleri boyunca drene edilmis bir sulak alan uzerine insa edilmistir. ABD’deki sulak alanlarin neredeyse yarisi kalkinma icin yok edilmistir. Drenaj ve turba hasadi Irlanda ve Iskandinavya’daki sulak alanlari yok etmistir.
Sulak alanlara bagimli olan bircok balik nadir hale gelmistir. Bu turlerden pisi baligi, alabalik ve levrek gibi bazilari ticari acidan onemlidir. Tatli su ve okyanus balikciligi, yeni nesil baliklara yasam alani saglamak icin sulak alanlara baglidir. Amerika BirlesIk Devletleri de dahil olmak uzere dunyanin bazi bolgelerinde sulak alanlari degistirmek veya yok etmek artik yasalara aykiridir. Yonetim planlari ve daha kati yasalar araciligiyla insanlar kalan sulak alanlari korumaya ve tahrip edildikleri alanlarda yeniden yaratmaya calismaktadir.

ALİNTİ ~

26.Haziran.2023	#1
Çevrimdışı CeReN Bizimsohbet.net	Sulak Alan Ekosistemleri Ve Sulak Alanlarin Onemi Peyzajin suyun varligiyla tanimlanan parcalari olan sulak alanlar yilin en azindan bir bolumunde zeminin suya doygun oldugu veya durgun sularla kapli oldugu alanlardir. Sulak alanlar ne tamamen karadadirlar ne de tamamen su altindadirlar; ikisinin de ozelliklerini tasirlar. Sulak alanlar genellikle doymus toprakta yasamaya uyum saglayan su bitkilerinin varligiyla ayirt edilir. Sulak alanlar daha spesifik olarak, suyun varliginin bir bolgenin biyojeokimyasinin, yani belirli bir bolgenin biyolojik, fiziksel ve kimyasal ozelliklerinin tamamini olmasa da cogunu belirledigi veya etkiledigi alanlardir. Pek cok sulak alan, yuksek arazi ve su ekosistemleri arasindaki gecis bolgeleridir, ancak digerleri su toplayan yuksek arazi cokuntulerinde veya yeralti suyunun yuzeye ciktigi bolgelerde araziye dagilmistir. Su genellikle bir akiferden (yer alti su tabakasi, su tasir) veya kaynaktan sizan yeralti suyudur. Bir sulak alanin suyu yakindaki bir nehirden veya golden de gelebilir. Deniz suyu da ozellikle guclu gelgitlerin yasandigi kiyi bolgelerinde sulak alanlar olusturabilir. Sulak alan topraginin doygunlugu, onu cevreleyen bitki ortusunu belirler. Sulak alanlarda yasayan bitkiler, sulu (hidrik) topraklara benzersiz bir sekilde uyarlanmistir. Sulak alan bitkileri, doymus topraklarda buyumeye ozel olarak adapte olduklari icin genellikle hidrofit olarak adlandirilir. Mevsimsel olarak kuru sulak alanlar veya yavas hareket eden sulak alanlar genellikle agaclari ve diger saglam bitki ortusunu destekleyebilir. Daha sIk su basan sulak alanlarda, baskin hidrofitler olarak yosunlar veya cimenler bulunur. Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi Sulak Alanlar ve Doga Sulak alanlar, yagmur ormanlari ve mercan resifleri ile kiyaslandiginda dunyanin en verimli ekosistemleri arasindadir. Cok cesitli mikrop, bitki, bocek, amfibi, surungen, kus, balik ve memeli turu sulak alan ekosisteminin bir parcasi olabilir. Iklim, peyzaj sekli (topoloji), jeoloji ve suyun hareketi ve bollugu, her bir sulak alanda yasayan bitki ve hayvanlarin belirlenmesine yardimci olur. Sulak alan ortaminda yasayan organizmalar arasindaki karmasIk, dinamik iliskiler yani besin aglari vardir. Sulak alanlar “biyolojik supermarketler” olarak dusunulebilir. Bircok hayvan turunu ceken buyuk miktarda yiyecek saglarlar. Bu hayvanlar, yasam dongulerinin bir kismi veya tamami icin sulak alanlari kullanir. Olu bitki yapraklari ve govdeleri suda parcalanarak dokuntu ya da artiklar anlamina gelen “detritus” adi verilen kucuk organik madde parcaciklari olusturur. Bu zenginlestirilmis malzeme, daha buyuk yirtici baliklar, surungenler, amfibiler, kuslar ve memeliler icin besin olan bircok kucuk su boceklerini, kabuklu deniz hayvanlarini ve kucuk baliklari besler. Bir sulak alanin islevleri ve bu islevlerin insanlar icin degeri, sulak alan ile havzadaki diger ekosistemler arasindaki karmasIk iliskiler dizisine baglidir. Havza, suyun, tortularin ve cozunmus maddelerin daha yuksek kotlardan alcakta bulunan ortak bir cikisa veya daha buyuk bir akarsu, gol, akifer veya halic uzerindeki bir noktaya aktigi cografi bir alandir. Sulak alanlar, havza ekolojisinde ayrilmaz bir rol oynamaktadir. Sig su, yuksek duzeyde besin ve birincil uretkenlik kombinasyonu, besin aginin temelini olusturan ve bircok balik, amfibi, kabuklu deniz hayvani ve bocek turunu besleyen organizmalarin gelisimi icin idealdir. Pek cok kus ve memeli turu, ozellikle goc ve ureme sirasinda yiyecek, su ve barinak icin sulak alanlara guvenir. Sulak alanlarin mikroplari, bitkileri ve vahsi yasami, su, nitrojen ve kukurt icin kuresel dongulerin bir parcasidir. Sulak alanlar, karbonu karbondioksit olarak atmosfere salmak yerine bitki topluluklarinda ve toprakta depolar. Boylece sulak alanlar, kuresel iklim kosullarinin ilimanlasmasina yardimci olur. Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi Sulak Alan Turleri Sulak alanlar, agaclarin, calilarin veya otsu bitki ortusunun hakim oldugu alanlar olarak karakterize edilebilir. Cok asidikten alkaliye kadar degisen su kimyasi ile yagis, akis veya yeralti suyu ile beslenebilirler. Antarktika disindaki diger tum kitalarda ve farkli iklim turlerinde sulak alanlar bulunmaktadir. Buyuklukleri izole bozkir cukurlarindan buyuk tuzlu batakliklara kadar degisir. Kiyilarda ve ic kesimlerde bulunurlar. Great Lakes bolgesi, yalnizca ABD’de yaklasIk 300.000 donumluk kiyi sulak alanina sahiptir. Bazi sulak alanlar, agaclarla dolu, su basmis ormanlardir. Digerleri daha cok duz, sulu otlaklar gibidir. Her biri hidrolojisi, su kimyasi, topragi ve orada bulunan bitki turleri tarafindan belirlenen bircok farkli sulak alan turu vardir. Sular cekildiginde su kutlelerinin derinligi genellikle 6 metreyi gecmemelidir. Cogu bilim insani batakliklari, sazliklari ve turbaliklari uc ana sulak alan turu olarak kabul eder. Bu temel sulak alanlara ek olarak goller, lagunler, goletler, fundaliklar, nehir kenarindaki sulak alanlar, deltalar ve halicler de bulunur. Asagida baslica sulak alan turlerinden bazilari verilmistir. Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi Batakliklar Bataklik, surekli olarak suya doymus ve agaclarin ya da odunsu bitki ortusunun hakim oldugu bir sulak alandir. Turbaliklarin aksine, besin acisindan zengin bir ortamdir. Ic bolgelerde tatli su batakliklari yaygindir. Tuzlu su batakliklari kiyilari acik okyanustan korur. Tatli su batakliklari Tatli su batakliklari genellikle, su tablasinin yuksek ve akisin yavas oldugu goller veya akarsularin etrafindaki duz arazilerde olusur. Mevsimsel sel ve yagmur sulari bu batakliklardaki su seviyesinin dalgalanmasina veya degismesine neden olur. Batakligin islak topraginda kakule, nilufer ve selvi gibi suya dayanikli bitkiler yetisir. Bu bitkiler, batakligin ekosistemini korumanin anahtaridir. Ekvator yakinlarindaki tropik bolgelerde tatli su batakliklari yaygindir. Bu ekvatoral batakliklar genellikle yil boyunca sicak ve nemlidir. Bataklik ormanlarina uzun boylu yaprak dokmeyen agaclar hakimdir. Bubinga ve ovangkol (ovenkol) gibi agaclarin bircok turu kereste icin hasat edilir. Bu agac turlerinden keman gibi muzik aletlerinin yani sira mobilya yapmak icin kullanilan pahali, luks ahsaplar elde edilir. Bu batakliklarin camurlu zemini, onlarca kurbaga turu de dahil olmak uzere yuzlerce bocek, surungen ve amfibi barindirir. Daha iliman iklimlerde, selvi agaclari genellikle tatli su batakliklarinin durgun sularindan cikar. Ispanyol yosunu agac dallarindan sarkabilir. Agaclarin altinda sogutler ve diger calilar buyuyebilir. Su mercimegi adi verilen kucuk su bitkileri, genellikle suyun yuzeyinde yesil bir ortu olusturur. Timsahlar, kurbagalar ve su mokasenleri adi verilen yilanlar bitkiler arasinda yuzebilir. Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi Tuzlu su batakliklari Tuzlu su batakliklari genellikle tropikal kiyi seritlerinde bulunur. Bu batakliklarin olusumu, yuksek gelgitler sirasinda deniz suyuyla ince bir sekilde kaplanan ciplak camur veya kum duzlukleriyle baslar. Tuzlu su batakliklarinin aci suyu tamamen deniz suyu degildir, ancak tamamen tatli su da degildir. Mangrov agaclari gibi bazi hidrofitler aci suyu tolere edebilir. Agaclarin kucuk govdelerini ve dallarini suyun uzerinde tutan uzun, ayak benzeri kokleri nedeniyle mangrovlarin taninmasi kolaydir. Mangrov kokleri tortulari sabitler ve etraflarinda toprak birikmesine yardimci olur. Ayrica buyumeleri ve curumeleri yoluyla tortu olusumuna yardimci olurlar. Mangrov kokleri bircok organizma arasinda yasar. Kok sistemi barinak ve dusen yapraklar ve diger materyallerle beslenmek icin bir yer saglar. Mangrov batakliklarinda yengecler ve diger kabuklu deniz hayvanlari bol miktarda bulunur. Tuzlu su batakliklari da cok cesitli kuslara ev sahipligi yapar. Mangrov kokleri ve dallari mukemmel yuvalama alanlari saglar. Tuzlu su batakliklari, marti gibi deniz kuslarinin yani sira balikcil gibi tatli su kuslarina ev sahipligi yapar. Bitki, bocek ve kucuk hayvanlarin bollugu, diskilari batakligi gubrelemeye yardimci olan bu kuslara yiyecek saglar. Hindistan ve Banglades’te bir tuzlu su batakligi olan Sundarban, dunyanin en buyuk mangrov ormanina sahiptir. Ganj Nehri deltasinin yakinindaki camur duzluklerinde yer alan bolge, tatli suya doymus durumdadir. Sundarban, ayrica Hint Okyanusu’ndan guclu gelgitler yasar. Sundarban’larin biyolojik cesitliligi, kucuk algler ve yosunlardan Bengal kaplanlarina kadar uzanir. Sulak alanin Banglades kismi, UNESCO Dunya Mirasi Listesi’nde yer almaktadir. Sundarban’da duzinelerce, belki de yuzlerce farkli mangrov agaci turu gelisir. Batakligin daha kuru bolgelerinde palmiyeler ve cimenler yetisir. Arilar agaclara kovan yaparlar. Aslinda, bal hasadi yuzyillardir Sundarban’da onemli bir ekonomik faaliyet olmustur. Arilar ve diger bocekler, bolgedeki tropik kuslar icin ana besin kaynaklarindan biridir. Leylekler, ibisler ve balikcillar mangrov ve palmiye agaclarinin yuksek dallarinda yuva yaparlar. Yalicapkini ve guvercin gibi daha kucuk kuslar caliliklarda tunerler. Bazi kuslar, Sundarban’in aci sularinda yasayan vatoz, sazan, yilan baligi gibi yuzlerce balikla, yengec ve karidesle beslenir. Batakligin icinde ve cevresinde kurbagalar, kara kurbagalari, kaplumbagalar ve yilanlar dahil bircok surungen ve amfibi yasar. Hint pitonu gibi Sundarban yilanlarindan bazilari 3 metreye kadar uzar. Yine Sundarban’a ozgu olan dev kertenkeleler ve timsahlar daha da buyuktur. Sundarbanlarin buyuk surungenleri geyik, domuz, firavun faresi ve maymun gibi memelileri avlar. Sundarbanlarin en unlu avcisi, nesli tukenmekte olan bir tur olan Bengal kaplanidir. Bengal kaplanlari en iyi avcilardir, insanlar ise onlarin tek dogal avcisidir. Sundarban’da Bengal kaplanlari bataklik sularda yuzer ve agaclara tirmanir. 220 kilograma kadar buyuyebilen bu kedilerin bataklikta insanlara saldirdigi da bilinir. Bilim insanlari ve bal toplayicilari ozellikle risk altindadir. Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi Sazliklar Tropiklerin kuzeyinde ve guneyinde batakliklar yerini sazliklara birakir. Bu sulak alanlar, nehir agizlarinin yakininda, koylarda, akarsularin, gollerin veya goletlerin kenarlarinda ve kiyi seridi boyunca duz, cimenli bir serit olusturur. Bircogu donusumlu olarak sular altinda kalir ve gelgitlerin hareketiyle aciga cikar. Sazliklara, su kamislari, golet otlari, niluferler, cesitli sazlar, hasirotlari, cimenler ve cimenlerin disindaki, cali tipi olmayan otlar (genis yaprakli cicekli bitkiler) dahil olmak uzere batik (tamamen su yuzeyinin altinda buyuyen) ve yuzen yaprakli (suyun dibinde koklenen fakat yapraklari ve govdeleri suyun disinda buyuyen) bitki ortusu hakim olabilir. Sazliklar, baliklardan, amfibilere ve kuslara kadar cok cesitli hayvanlar icin de uygun bir vahadir. Batakliklar gibi sazliklar da genellikle tatli su ve tuzlu su kategorilerine ayrilir. Ulkemizde iyi taninan, 24.357 hektarlik bir alani kapsayan Kayseri’de bulunan Sultan Sazligi su an milli park durumundadir. Sultan Sazligi hem tatli su hem de tuzlu su ekosistemlerine sahiptir. Tatli su sazliklari Genellikle kiyidan yuzlerce kilometre uzakta bulunan tatli su batakliklarina cimenler ve su bitkileri hakimdir. Bu sazliklar genellikle gollerin ve akarsularin cevresinde gelisir. Cayir cukurlari, en son buzul caginda topraga gomulen buzul parcalarinin biraktigi canak seklindeki cokuntulerdir. Buz eridiginde camurlu su cukurlari doldurmustur. Verimli toprak ve iliman iklim buralari dunyanin en zengin sazliklarindan biri haline getirmektedir. Bu nedenle bircok cayir cukuru kurutulmus ve arazi tarim icin kullanilmistir. Binlerce gocmen kus, her yil Kuzey Kutbundan daha iliman iklimlere seyahat ederken kalan cayir cukurlarina baglidir. Sazliklarda yaban hayati cesitliligi mevcuttur. Bocek, balik, istiridye, karides ve hatta fare gibi kemirgenlerle beslenmeye adapte olmus yuzlerce kus turu barindirir. Tuzlu su sazliklari Tuzlu sazliklar biyolojik cesitlilik acisindan en zengin ekosistemlerden bazilaridir. Otlarin hakim oldugu bu alanlar algler, mantarlar, kabuklu deniz hayvanlari, baliklar, amfibiler ve surungenler icin yiyecek ve barinak saglar. Su kuslari ve diger hayvanlar bitki ortusu ve bol miktarda bocekle beslenir. Bu kuslardan bazilari caliliklarda yuva yapar ve bolgedeki bocek ve baliklari avlar. Digerleri ise gocmendir ve sazligi yalnizca kendi yasam alanlari yasami destekleyemeyecek kadar soguk ya da kuru oldugunda ziyaret ederler. Avustralya‘nin tuzlu su sazliklari tuzlu su timsahlarina ev sahipligi yapmaktadir. Bu devasa surungenler genellikle yagisli mevsimi tatli su batakliklarinda ve nehirlerde gecirir ve kurak mevsimde tuzlu su sazliklarina goc eder. Bu timsahlar baliklarin yani sira sulak alanlardan gecebilecek kanguru, kus ve yaban domuzu gibi daha buyuk hayvanlari da avlar. Tuzlu su timsahlari insanlar icin de tehdit olusturdugundan, bircok Avustralya plajinda belirli mevsimlerde yuzuculer icin sIki uyarilar vardir. Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi Lake Illawarra Yari Sazliklar Yari sazliklar daha derin sularda bulunur ve su altinda kalan bir bitki toplulugu ile serpistirilmis, gelismekte olan ve/veya yuzen yaprakli bitki ortusunun acik bir karisimi ile karakterize edilir. Batik komuniteler, golet otlari, tilkikuyrugu bitkisi ve yabani kereviz ( su kerevizi) gibi turlerden olusabilirken, emergent veya yuzen yaprakli grup, genis yaprakli su kamisi ya da hasir otu, beyaz nilufer gibi daha derin su turlerini icerebilir. Ortaya cikan ve yuzen yaprakli turlerin acik su ile birlesimi, suya bagimli bircok kus ve amfibi icin ideal beslenme ve barinma kosullari yaratir. Zengin bitki ortusu ayni zamanda genc baliklar icin olaganustu bir yuva saglar ve besin aginin kritik bir parcasi olan zooplankton ve bocekler icin harika bir uretim alanidir. Yari sazliklar cok degerli oldugundan ve cok cesitli turler icin yasam alani saglayabildiginden korunmali ya da gerekli durumlarda eski haline getirilmelidir. Su ve bitki yasaminin hassas ama onemli dengesinin korunmasi amaciyla yil boyunca su seviyelerinin manipule edilmesi icin setler ve su kontrol yapilari kullanilir. Sazlik Cayirlar Sazlik cayirlar, kalici veya kaliciya yakin doymus topraklara sahip sulak alanlardir. Sazliklar ve daha az doymus topraklara sahip diger sulak alanlar arasinda bir gecis bolgesi olusturabilirler veya islak cokuntulerde ve hendeklerde veya yeralti suyu desarj bolgelerinin cevresinde olusabilirler. Cayirlar, genellikle sazlarin ve otlarin hakim oldugu, nispeten az sayida forbs (cimenlerin disindaki otlar, genis yaprakli cicekli bitkiler) iceren islak otlaklardir. Bu habitatta bazi su kuslari, su yilani gibi surungenler ve kurbaga gibi amfibiler de yaygindir. Islak Cayirlar Islak cayirlar, genellikle sazlik cayirlar ile mesic (orta derecede nemli ) cayirlar arasinda yer alan bir ekosistemdir. Islak cayirlar, kucuk bluestem (veya sakal otu), kir damlasi gibi cesitli cimler, yuksuk otlari gibi graminoidler ve cimenlerin disindaki otsu bitkilerin bir karisiminin hakim oldugu otsu sulak alanlardir. Islak cayirlarda bulunabilen hayvanlar arasinda bazi serce turleri, kisa kulakli baykus, bazi yilan turleri ve cakallar yer almaktadir. Fundaliklar ve Sizintilar Fundaliklar ve sizintilar topragin yuzeyine “sizan” yeralti sulari tarafindan beslenen sulak alanlardir. Bu sulak alanlarda bulunan bitki ortusu turu, su kimyasina ve pH seviyesine baglidir. Fundaliklar tipik olarak kirecli veya dolomitik topraklardan veya ana kaya bolgelerinden cikan yeralti sulari nedeniyle alkalidir ve olu bitki materyalinden olusan bir turba tabakasi icerirler. Fundaliklar, Parnassus otu (bataklik yildizi), bataklik lobelyasi veya bazi hasirotlari gibi otsu bitki ortusunun hakimiyetindedir, ancak cali besparmakotu turleri veya sogutler gibi agaclar veya calilar da icerebilir. Sizintilar tipik olarak yamaclarin veya buzul morenlerinin tabani boyunca, suyun doymus topraklardan veya bir kaynaktan ciktigi yerlerde bulunur. Genellikle kucuk olan bu alanlarda mucevher otu, yer bademi ve bataklik kadife cicegi gibi bitkiler bulunur. Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi Turbaliklar Batakliklar ve sazliklar genellikle sicak iklimlerde bulunur. Turbaliklar, Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’daki soguk ve hatta Arktik (kuzey kutbuna ait olan) bolgelerde daha yaygindir. Ayrica Amerika BirlesIk Devletleri’ndeki Sierra Nevada siradaglari gibi daha sicak bolgelerde yuksek rakimlarda bulunurlar. Su tablasinin veya yeralti suyunun ust yuzeyinin yuksek oldugu alanlarda turbaliklar gelisir. Bir su birikintisi golu yavas yavas bitki kalintilariyla doldugunda bir turbalik olusur. Buyuk bitkilerin yapraklari, kokleri ve govdeleri golun yataginda birikir. Gol siglastikca, golun kenarlari boyunca buyuyen yosunlar (sphagnum yosunlari ) ve diger bitkiler suyun icine dogru uzanir. Su yuzeyinde gevsek, yuzen, karisIk bir bitki ortusu tabakasi olustururlar. Sonunda bu bitkileri suyu seven otlar ve sazlar takip eder. Cok gecmeden su bitki ortusuyle bogulur. Batakligin dibindeki en eski, kismen curumus bitki ortusu turba adi verilen kalin, sungerimsi bir ortu olusturur. Turba, dunyanin bircok yerinde degerli bir yakittir. Genellikle bir fosil yakit olan komurun (komurdeki fosiller sulak alan bitkileridir) olusmasindaki ilk adimdir. Batakliklarin yakininda yasayan bazi insanlar turba kareleri kesip kuruturlar. Bu parcalar isinmak ve yemek pisirmek icin yakilir veya binalari yalitmak icin kullanilir. Irlanda’da turba, ulkenin elektrik enerjisinin bir kismini saglamaktadir. Bununla birlikte, turba batakliklari bitki kalintilarindan daha fazlasini korur. Avrupa ve Asya’daki turbaliklarda duzinelerce tarih oncesi insanin cesedi bulunmustur. Bu “bataklik cesetleri” binlerce yil boyunca korunmustur. Bataklik cesetleri o kadar mukemmel durumdadir ki antropologlar kiyafetleri, dovmeleri ve sac rengini inceleyebilir ve hatta olum nedenini arastirabilirler. Batakliklarda bulunan insanlarin cogu oldurulmustur, ancak tarihciler ve antropologlar onlarin dini bir rituelin parcasi olarak mi olduruldugunu yoksa kurban mi edildiklerini tartismaktadir. Bazi turbaliklar bir kisinin agirligini tasiyabilir. Bunlara sallanan turbaliklar denir, cunku bir kisi sungerimsi turba uzerinde yurudugunde yuzey sallanir. Serin ve nemli bir iklime sahip olan Irlanda adasinda yuzlerce sallanan bataklik vardir. Diger sulak alanlarin aksine, turbaliklar tarimsal acidan verimli degildir. Toprak ve sudaki asit miktari genellikle bataklik veya sazliklardakinden daha yuksektir. Besin maddeleri, ozellikle de azot kaynagi dusuktur. Turbaliklarda sadece belirli bitki turleri yetisebilir. Turbaliklarin islak, asidik topraklarinda hasat edilen birkac bitkiden bazilari kizilcik ve yaban mersinidir. Bitkiler ototrof canlilardir, yani havadan, sudan ve gunes isigindan kendi besinlerini uretebilirler. Bircok turbalik bitkisi, besin kaynaklarini genisleterek toprak ve sudaki yetersiz besin maddelerine uyum saglamistir. Turbaliklarda yaygin olan etobur (etcil) bitkiler bocekleri yakalayip tuketen bocek ya da sinekkapanlar ve ibrik otlaridir. Sinirli bitki turleri nedeniyle turba batakliklari, diger sulak alan turlerinde yaygin olan biyolojik cesitlilige sahip degildir. Tum sulak alanlarda yaygin olan bocekler arasinda kelebekler ve yusufcuklar bulunur. Bu bocekler turbalik ciceklerindeki nektarla beslenirler. Irlanda’da batakliklarda bulunan duzinelerce yerli kelebek vardir. Daha buyuk hayvanlar bulmak alisilmadik bir durum olsa da, kaz ve sulun gibi kuslar da turbalikta yuva yaparlar. Kuzey Amerika’da geyikler, turbalik habitatlarinda yasayan birkac buyuk hayvandan biridir. En buyuk geyik turu olan Alaska geyigi ya da Alaska sigini, niluferler gibi su bitkilerini tuketir. Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi Halicler Halicler, tipik olarak nehirlerden gelen tatli suyun okyanustan gelen tuzlu su ile bulustugu yerlerde bulunan, kismen kapali kiyi sulari kutleleridir. Nehirlerin gelgit agizlari gibi, halicler ve cevredeki topraklar karadan denize gecis yeridir. Genellikle koylar, lagunler, limanlar veya fiyortlar olarak bilinirler. Halicler, ekolojik, ekonomik ve kulturel acidan vazgecilmez mal ve hizmetler saglayan onemli ekosistemlerdir. Ekolojik olarak, halicler sadece denizin fidanliklari degildir ve bircok deniz organizmasi icin yasam alani saglar. Baliklar, memeliler, kuslar ve diger yaban hayati gibi ama ayni zamanda karasal akisla tasinan tortu ve kirleticilerin cogunu filtreleyen dogal bir tampon gorevi gorerek sonucta hem insan hem de deniz yasamina fayda saglayan daha temiz su yaratir. Ekonomik olarak halicler, onemli balikciligi, turizmi ve diger ticari faaliyetleri destekler ve nakliye, ulasim ve endustri icin hayati onem tasiyan limanlar ve limanlar gibi onemli kamu altyapilarini gelistirir. Kulturel olarak halicler genellikle rekreasyon, ticaret, bilimsel arastirma ve egitim ve estetik zevk icin odak noktalaridir. Buyuk kuresel sehirlerin ucte ikisinden fazlasi haliclere dayandigindan, haliclere yonelik en buyuk tehditler insan faaliyetlerinden kaynaklanmaktadir. Dogal kaynaklarin asiri kullanimi ve kontrolsuz su havzalari ve arazi kullanim uygulamalarindan kaynaklanan stresler, su kalitesinin bozulmasina, zararli alg cogalmalarina, verimsiz balikciliga, biyolojik cesitliligin kaybina ve diger bircok saglik ve dogal kaynak sorununa neden olmustur. Sulak Alan Ekosistemleri ve Sulak Alanlarin Onemi Sulak Alanlar Hayati Ekosistemlerdir Sulak alanlar, dunyadaki en degerli ekosistemlerden bazilaridir. Ulkemizdeki sulak alanlarin sayisi 105’tir. Goksu deltasi, Manyas Kus golu, Salda golu, Uluabat golu, Kizilirmak deltasi, Gediz deltasi, Adana Yumurtalik lagunu, Acarlar Longoz Ormani, Nemrut golu (Nemrut kalderasi), Erzurum Batakliklari, Trabzon’da bulunan Agacbasi Turba Batakligi Turkiye’nin onemli sulak alanlari arasindadir. Sulak alanlar dev sungerler veya rezervuarlar gibi davranirlar. Siddetli yagmurlar sirasinda sulak alanlar fazla suyu emerek sellerin etkilerini sinirlar, dogal taskin kontrolu saglar. Sulak alanlar ayni zamanda kiyi bolgelerini kirilgan sahilleri ve kiyi topluluklarini silip supurebilecek firtina dalgalarindan korur. Tuzlu su batakliklari ve gelgit tuzlu batakliklari, kiyi topraginin ve kumunun korunmasina yardimci olur. Sulak alan ekosistemleri ayrica ic gollerde ve akarsularda suyu temiz tutmak icin kirleticileri emen dogal su aritma tesisleri olarak da islev gorur. Bir sulak alanin bitkileri, mantarlari ve algleri suyu filtre eder ve arindirir. Nitratlar ve diger akinti kimyasallari genellikle kentsel alanlardan ve ciftliklerden sulak alanlara akar. Buradaki organizmalar zararli kimyasallari emer. Bitkiler tarafindan emilmeyen kirleticiler, kum ve diger tortulara gomuldukleri yerde yavasca dibe batarlar. Sulak alanlar, ozellikle batakliklar ve sazliklar, cok cesitli bitki ve hayvan yasamina ev sahipligi yapar. Karides gibi bazi hayvanlar gelgit batakliklarinda yasar. Cizgili levrek gibi bircok deniz baligi yumurtlamak icin kiyidaki sulak alanlara girer. Levrek, yumurtalarini birakmak icin okyanustan tuzlu sazliklara yuzer. Yumurtalar catladiginda, genc levrek cimenlerde veya agac koklerinde bol miktarda yiyecek ve bir miktar koruma bulur. Istiridyeler tuzlu sazliklarda devasa resiflerde yasarlar. Bu sulak alanlarin tumu ekonomik acidan degerli balikciliga ev sahipligi yapmaktadir. Sulak Alanlarin Ekonomik Onemi Sulak alanlar insanlar icin ekonomik acidan onemlidir. Avlanma, yuruyus, kano ve kus gozlemciligi gibi eglence etkinlikleri icin populer yerlerdir. Ornegin, Amerikalilar her yil sulak alanla ilgili eglence faaliyetlerine 100 milyar dolardan fazla harcamaktadir. Dunya capinda ticari olarak hasat edilen balik ve kabuklu deniz hayvanlarinin %75’inden fazlasi sulak alanlarla baglantilidir. Tarihin buyuk bir bolumunde sulak alanlar corak alanlar olarak gorulmustur. Gelisimi kolay kolay desteklemezler. Toprak islak, sungerimsidir ve uzerine bina insa etmek zordur. Sulak alanlar ayrica sivrisineklerden timsahlara kadar zararlilara da ev sahipligi yapar. Yakin zamana kadar sulak alanlarin kurutulmasi bir uygulama olarak kabul edilmistir. Kurutulmus sulak alanlar tarim, konut, sanayi, okullar ve hastaneler icin alan saglamistir. Ornegin, Amerika BirlesIk Devletleri’nin baskenti Washington D.C. Potomac ve Anacostia nehirleri boyunca drene edilmis bir sulak alan uzerine insa edilmistir. ABD’deki sulak alanlarin neredeyse yarisi kalkinma icin yok edilmistir. Drenaj ve turba hasadi Irlanda ve Iskandinavya’daki sulak alanlari yok etmistir. Sulak alanlara bagimli olan bircok balik nadir hale gelmistir. Bu turlerden pisi baligi, alabalik ve levrek gibi bazilari ticari acidan onemlidir. Tatli su ve okyanus balikciligi, yeni nesil baliklara yasam alani saglamak icin sulak alanlara baglidir. Amerika BirlesIk Devletleri de dahil olmak uzere dunyanin bazi bolgelerinde sulak alanlari degistirmek veya yok etmek artik yasalara aykiridir. Yonetim planlari ve daha kati yasalar araciligiyla insanlar kalan sulak alanlari korumaya ve tahrip edildikleri alanlarda yeniden yaratmaya calismaktadir. ALİNTİ ~

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince sitemizde telif hakkı bulunan mp3,video v.b. eserlerin paylaşımı yasaktır. Yasal işlem olması halinde paylaşan kişi yada kişilerin bilgileri gerekli kuruma verilecektir.