Mikroplastikler Insan Sagligini Nasil Etkiler, Zararlari Nasil Azaltilabilir? - IRCDefteri

CeReN · 01.Aralık.2022

Plastik kullanimi, modern yasamin kolayliklarindan biridir ancak son yillarda mikroplastik kontaminasyonu (bulasmasi) yukselen kuresel bir endise haline gelmistir. Plastikler, gida ambalajlarinda, giysilerde, halilarda, kisisel bakim urunlerinde, ev aletlerinde, arabalarda ve elektronik cihazlarda yani her yerdedir. Mikroplastikler, 5 mm’den daha kucuk (yeni bir kursun kalem silgisinin genisligi kadar) olan kucuk plastik parcaciklardir. Mikroplastikler boyut ve yapi bakimindan farklilik gosterir ve alev geciktiriciler, plastik stabilizatorler ve renklendiriciler gibi cesitli polimerler ve katki maddeleri icerebilir. Baslangicta, bilim insanlari dunya capinda deniz habitatlarinda mikroplastik kirliligi bulmaya, sonra onlari her yerde kesfetmeye baslamislardir.Mikroplastikler Insan Sagligini Nasil Etkiler, Zararlari Nasil Azaltilabilir?
Cevrede halihazirda buyuk miktarlarda mikroplastik varken, her gun yeni parcaciklar uretilmektedir. Ilk kez 1900’lerin ortalarinda piyasaya suruldugunden bu yana plastik uretimi ve kullanimindaki buyuk artisa bakildiginda, bu surpriz olmayabilir. 1950’de uretilen yillik plastik miktari 1,5 milyon ton iken bugun uretilen yillik plastik miktari 300 milyon tonun uzerindedir. Bazi mikroplastikler gorulebilecek kadar buyukken, digerleri yiyecek, su ve hava ile alinabilecek kadar kucuktur. Kucuk boyutlari ve kutleleri, ruzgarla kolayca tasinabilen mikroplastikler, daglik ve kutup bolgeleri de dahil olmak uzere, Dunya’nin en uzak yerlerinde bile bulunmustur. Mikroplastik denilen kucuk parcaciklar plastik esyalarin parcalanmasindan baska cesitli kaynaklardan gelir. Okyanuslarda, nehirlerde, havada bulunabilen mikroplastikler giyim ve guzellik urunlerinde, yiyeceklerde, siselenmis sularda ve musluk suyunda bile bulunabilir. ABD’de musluk suyunun %94’unden fazlasinda ve Avrupa’da %72’sinde ve ayrica dunya capinda siselenmis suyun %93’unde bulunmustur. Dunya Saglik Orgutu kisa sure once sinirli kanitlara dayanan ve icme suyundaki mikroplastik parcaciklarin mevcut seviyelerde zararli olmadigi sonucuna varan bir rapor yayinlamistir ancak acilen daha fazla arastirma yapilmasi cagrisinda bulunmustur. Mikroplastiklerin sulara girmesinin bircok yolu vardir: ornegin, yuzey akisi yoluyla (lastiklerin geride biraktigi partikuller drenaj aglarina gecer); nehirlere ve okyanuslara giren atik sular yoluyla; atmosferdeki kirlilik (partikuller ruzgar ve karla tasinir); ve maden suyu siseleri yoluyla sulara karisabilir.
Mikriplastiklerin yasayan dunyayi, biyolojik organizasyonun neredeyse tum seviyelerini etkiledigi kesfedilmistir. Aslinda arastirmacilar, yilda 39.000 ila 52.000 parcacik alindigini tahmin etmektedir. Mikroplastiklere maruz kalmaninn sagliga etkileri tam olarak bilinmemekle birlikte, iclerinde tehlikeli kimyasal maddelerin varligi potansiyel saglik sorunlarina yol acmaktadir. Risklerin tam olarak anlasilmasi icin daha fazla arastirmaya ihtiyac vardir. Bu makale mikroplastiklerin ne oldugunu ve insan sagligi uzerindeki potansiyel etkilerini ele almaktadir.

Mikroplastiklerin Birincil ve Ikincil Kaynaklari
Mikroplastiklerin birincil ve ikincil olmak uzere iki ana kaynagi vardir.
Birincil kaynaklar: Parilti, tuylu kumas uretmek icin kullanilan mikrofiberler ve bazi kozmetiklerde eksfoliyan (pullanma onleyici) olarak kullanilan plastik mikroboncuklardir.
Ikincil kaynaklar: Okyanusta plastik torbalar, zamanla bozulan su siseleri, pipetler, plastik hap siseleri ve balik aglari gibi kucuk parcalara ayrilan daha buyuk plastik ogelerdir.
Plastik gida kaplari nanoplastik adi verilen kucuk parcaciklar salmaktadir. Ayni sorun su isiticilari (kettle) ve biberonlar icin de gecerlidir. Bulgular endise vericidir ancak bilim insanlari bunun ne kadar zararli olabilecegini daha onceleri saptayamamislardir. Sonucta insanlar, ornegin duzenli olarak toz yutmakta ve solumaktadir. Plastik degisken bilesimde olabilir ve pigmentler, ultraviyole stabilizatorler, alev geciktiriciler, su iticiler (suya dayanikliligi saglayan bir cesit kaplama), sertlestiriciler, ornegin bisfenol A, yumusaticilar (ftalatlar) gibi cok cesitli katki maddeleri icerir. Plastiklerin dayanikliligi nedeniyle ortaya cikan kirlilik uzun yillar surer. Aslinda mikroplastik sorunu her gecen yil daha da kotulesmeye devam etmektedir. Uretilen yillik tahmini mikroplastik kutlesinin (yaklasIk 400 milyon ton) 2050 yilina kadar iki katindan fazla artmasi beklenmektedir.Mikroplastikler Insan Sagligini Nasil Etkiler, Zararlari Nasil Azaltilabilir?
Mikrofiberler
Mikrofiberler, caplari 5 mm’den kucuk olan ve cevrede bulunan en yaygin mikroplastik turudur. Gozle gorulmeseler de, plastik mikrofiberler her yerdedir. Tekstil endustrisi mikrofiberlerin en buyuk ureticilerinden biridir. Bugun bilim insanlari, tekstillerin dunya okyanuslarindaki mikroplastik kirliliginin %35’ini (sentetik mikrofiberler seklinde) urettigini tahmin etmektedir. Giysilerin cogu plastikten yapilmis lifler icerir. Polyester, naylon ve akrilik gibi sentetik elyaflarin duzenli asinmasi ve yipranmasi mikrofiber (mikro elyaf) denilen parcaciklari uretir. Giysilerin gunluk olarak yikanmasi, daha sonra yerel atik su aritma tesisine giden mikrofiberler uretir ve bunlarin %40’a kadari nehirlere, gollere ve okyanuslara karisir. Kurutucular ayrica havaya atilan ve bir kez daha gollere, nehirlere ve ardindan musluk suyuna karisan buyuk miktarda mikrofiberlerden sorumludur.
Mikroboncuklar
Plastik mikroboncuklar, genellikle cok, cok kucuk ve hatta bazen gorulmesi zor olan bir mikroplastik kategorisidir. Mikroboncuklar genellikle imalatta kullanilan plastik hammaddelerin temel formu olan ve genellikle silindir veya disk seklinde ve yaklasIk 2-3 milimetre boyutunda olan plastik pelletlerle sIklikla yanlis bir sekilde karistirilmaktadir.
Urunlerdeki mikroboncuklar en cok kozmetik endustrisinde kullanilan 1 mm’den daha kucuk kati plastik parcalaridir. Diger mikroplastiklerin aksine, mikroboncuklar kasitli olarak kucuk plastik parcaciklari olarak uretilir. Mikroboncuklar genel olarak sabun, yuz peelingi ve dis macunlari gibi kisisel bakim urunlerinde temizleyici ve eksfoliant olarak islev gorur. Bircok kisisel bakim urunu sirketi, urunlerinde mikroboncuk kullanimini gonullu olarak asamali olarak birakmakta veya alternatifler aramaktadir.
Cogu atik su yonetim sistemi, plastik mikroboncuklari filtreleyemez veya yakalayamaz. Bu, sonunda nehirlerde, gollerde ve okyanuslara karismalarina neden olabilir. Baliklardaki yuksek mikroplastik seviyesi uzerine yapilan son calismalar farkindaligi artirmis ve 2015’in Aralik ayinda cikan ABD “Mikroboncuksuz Sular Yasasi” ile ABD dahil olmak uzere giderek daha fazla ulke mikro boncuklari yasaklamistir.

Mikroplastikler Vucuda Nasil Girer?
Mikroplastiklerin ana kaynagi icme suyudur. Yapilan bir arastirma, ortalama bir insanin her hafta siselenmis sudan ve musluk suyundan 1.769 parcacik (yaklasIk 5 g) plastik tukettigini bulmustur. Insanlarin ne kadar kotu etkilendigi nerede yasadiklarina baglidir: ABD ve Hindistan’da Avrupa veya Endonezya sularinda bulunandan iki kat daha fazla mikroplastik bulunur. Mikroplastikler cesitli sekillerde, ornegin yiyeceklerle de alinir. En buyuk kaynaklar arasinda bira, tuz ve kabuklu deniz urunleri bulunur. Kabuklu deniz hayvanlari butun olarak yenir, bu yuzden plastikle kirlenmis sindirim sistemleri de yutulur. Arastirmalar konserve balik ve balik karacigerlerinin de mikroplastikler icerdigini gostermistir.

Mikroplastikler Zararli mi?Mikroplastikler Insan Sagligini Nasil Etkiler, Zararlari Nasil Azaltilabilir?
Mikroplastikler insanlari cevreler ve havada, suda, gidada, tuketici urunlerinde her yerde bulunmalari nedeniyle soluma, yutma ve deriden emilim yoluyla maruziyet meydana gelebilir. Bilim insanlari, her gun 100.000’den fazla mikroplastik parcacigin yutulabilecegini dusunmektedir. Giyilen sentetik giysiler bile lifler dokebilir, bazi arastirmalar tekstil urunlerinin havadaki mikroplastiklerin ana kaynagini oldugunu ortaya cikarmistir. Bu kucucuk parcaciklar vucudun hucrelerine, dokularina ve organlarina girme kapasitesine sahiptir. Bilim insanlari, mikroplastiklerin daha once dusunulenden daha buyuk bir saglik tehlikesi olusturdugundan suphe duymaktadir. Uzun vadeli etkiler net degildir ancak calismalar devam etmektedir. Mikroplastiklerin insanlar uzerindeki etkilerini dogrudan incelemek icin henuz hicbir arastirma yapilmamistir. Simdiye kadar mevcut olan arastirmalar ya insan hucrelerini veya dokularini mikroplastiklere maruz birakmis ya da calismanin bir parcasi olarak fareler veya sicanlar gibi hayvanlar arastirilmistir. Bazi maruz kalma seviyeleri, hayvanlarda ve in vitro calismalarda iltihaplanma, solunum problemleri ve toksisiteye yol acmistir. Calismalarda kullanilan maruziyet seviyeleri muhtemelen gunluk yasamda karsilasilanlardan cok daha yuksektir.
Yutulan mikroplastikler soz konusu oldugunda, potansiyel olarak maruz kalinan toksisite seviyesi, sistemden ne kadar hizli gectiklerine baglidir. Mikroplastikler sindirim sistemine girdikten sonra iltihaplanmaya, bagisIklik reaksiyonlarina ve diger saglik sorunlarina yol acabilir ve yakin zamanda yapilan bir inceleme, bunlarin bagirsak mikrobiyomu uzerinde olumsuz etkileri olabilecegini one surmustur. Insanlarin bagirsaklarinda plastik birikmesinin potansiyel riskleri ve bagirsak bakterilerinin bu sentetik kimyasallara tam olarak nasil tepki verecegi hakkinda neredeyse hicbir sey bilinmemektedir.

Deniz Mikroplastikleri
Bilim insanlari, 20 yili askin bir suredir mikroplastiklerin potansiyel olarak zararli etkilerini arastirmaktadir ve simdiye kadar yapilan calismalarin cogu deniz yasami uzerindeki risklere (su anda havadaki mikroplastikler hakkinda cok daha az sey bilinmektedir) odaklanmistir. Dunya okyanuslarinda bulunan birincil mirkoplastiklerin ana kaynaklari %35 sentetik tekstiller, %28 lastikler, %24 sehir tozu, %7 yol isaretleri, %4 deniz suyuna karsi koruyucu kaplamalari, %2 kisisel bakim urunleri, %0,3 plastik pelletlerdir. Mikroplastikler, balinalardan kucuk zooplanktonlara kadar cok cesitli su organizmalarinda tespit edilmistir. Bu mikroplastikler, deniz organizmalari icin fiziksel ve fizyolojik bir tehdit olusturmakta ve besin zincirinde kolayca tasinip biyolojik olarak birikmeleri nedeniyle insanlar icin de bir tehdit olusturmaktadir. Ancak deniz mikroplastiklerinin insan sagligi uzerindeki etkisini incelemek zordur cunku insanlar deneylerde kullanilamaz, plastikler ve katki maddeleri, fiziksel ve kimyasal baglama bagli olarak farkli davranir ve mikroplastigin ozellikleri, besin zincirindeki organizmalar onlari tukettikce, metabolize ettikce ve salgiladikca degisebilir. Gida isleme ve pisirmenin sudaki organizmalarda plastiklerin toksisitesini nasil etkileyebilecegi ve aslinda hangi seviyedeki kontaminasyonun zarar verebilecegi hakkinda cok sey bilinmemektedir. Daha olumlu olarak, mikroplastiklerin, tuketilen baliklarin bir parcasi olan kas dokusuna tasinmak yerine baliklarin bagirsaklarinda kaldigi dusunulmektedir.
Mikroplastiklerin her yerde (2015 yilinda osinograflar, dunya genelinde yuzey sularinda 15 ila 51 trilyon mikroplastik parcacigin yuzdugunu tahmin ediyorlardi) mevcut oldugu endisesi devam etmektedir. Mikroplastikler zamanla kacinilmaz olarak nanoplastiklere donusecekler ve tespit edilmeleri zor olacaktir ancak plastik atiklarin geri donusturulebilecegi veya geri kazanilabilecegi akilda tutulmalidir.

Mikroplastiklerden Korunma Yollari
Mikroplastikleri almanin bircok yolu oldugu icin onlara maruz kalmayi en aza indirmek en iyisidir. Mikroplastik alimini ve etkisini sinirlamanin, gezegendeki mikroplastik kirliligini en aza indirmenin nispeten kolay yollari vardir. Genel olarak plastik kullanimi azaltilmalidir, bu cevreye daha az mikroplastik girmesi anlamina gelir. Evdeki ve cevredeki mikroplastik miktarini azaltmak icin herkes uzerinize duseni yapmalidir. Mikroplastiklerin, mikroboncuklarin ve mikrofiberlerin tuketimini ve etkilerini azaltmaya yonelik ipuclari sunlardir:

Siselenmis Su Kullanimi BirakilmalidirMikroplastikler Insan Sagligini Nasil Etkiler, Zararlari Nasil Azaltilabilir?
Mikroplastikler icin mevcut en iyi verilerden bazilari suyla ilgilidir ve siselenmis suyun, musluktan ortalama 22 kat daha fazla icerdigi gosterilmistir. Arastirmacilara gore, sadece siselenmis su icmekle yilda 90.000 plastik parcacigi tuketilirken, musluk suyunda bu sayi 4.000’dir. Siselenmis suyu inceleyen bir arastirma, su markalarinin %93’unun, esas olarak paketleme ve siseleme surecinden dolayi mikroplastik icerdigini bulmustur. Bazilari onde gelen uluslararasi markalardir.
Tek kullanimlik plastik su siselerinden kacinilmalidir ve yeniden doldurulabilir, plastik olmayan siseler kullanilmalidir. Musluk suyu cevre icin daha iyidir ve elbette daha ucuzdur. Yasanilan bolgedeki musluk suyunun kalitesi hakkinda endiseler varsa, bir su filtresi kullanmak iyi bir fikir olabilir. Ayrica, siselenmis su, cogu musluk suyuyla ayni test gereksinimlerine tabi degildir, bu nedenle gercek kalite genellikle bilinmemektedir. Filtreli su siseleri veya filtreli surahiler mikroplastik parcaciklari (ve diger kirleticileri) icme suyundan uzaklastirmak icin tasarlanmistir. Mikron derecesi 2 veya daha az olan cogu blok karbon filtre mikroplastikleri giderir. Simdiye kadar yalnizca ureticilerin laboratuvar testlerine guvenilmistir ancak bu filtreler etkili gorunmektedir.

Cay Posetleri Ozenle Secilmelidir
Pek cok cay posetinin plastikten yapilmis olmasi sasirticidir. Arastirmacilara gore, cay demlemek icin plastik bir posetin uzerine kaynar su dokmek cayin icine milyarlarca mikroplastik ve nanopartikul salabilir. Diger bir konu ise sentetik cay posetlerinin bozunabilir ve gubrelesebilir olmamasidir. Bu sorunlardan kacinmanin iki temel yolu vardir. Tekrar kullanilabilir bir metal veya cam suzgecte yaprak ya da dokme, demleme cay hazirlamak bir cozumdur. Bir baska cozum ise posetler icin dogal lifler kullanan cay markalarini dikkatlice secmektir. Hem demleme cay hem de dogal lifli cay posetleri gubre elde etmek amaciyla, organik kalinti olarak curumeye birakmak icin guvenlidir.

Dogal Zemin Urunleri Tercih Edilmelidir
Yapilan bir arastirma, evlerdeki tozun cesitli mikroplastikler icerebilecegini ortaya cikarmistir. Bu durum bebekleri ve yeni yurumeye baslayan kucuk cocuklari, yetiskinlere gore yerde daha fazla zaman gecirdikleri icin hava yoluyla onlari yutma konusunda ozellikle yuksek risk altina sokar. Bununla birlikte, zemin tipi ve vakumlama sIkligi partikullerin yayginligini ve turunu etkiler. Hali kapli evlerde polietilen ve polyester gibi petrokimya bazli elyaflarin miktari neredeyse iki katina cikarken, sert zeminli evlerde daha fazla polivinil elyaf bulunur. Ayrica, zeminleri haftada en az bir kez supurmek havadaki partikulleri azaltabilir.

Dogal Lifler Kullanilmalidir
Polyester gibi sentetik giysilerin mikroplastiklerin olusumuna katkisi buyuktur. Bu nedenle giysilerde ve ev esyalarinda dogal liflerin secilmesi mantikli olarak hava yoluyla maruziyeti azaltmaya yardimci olur. Mumkun oldugunca, pamuk, ipek, yun, kenevir ve diger dogal lifler gibi organik malzemelerden yapilmis cevre dostu, surdurulebilir kiyafetler, yatak takimi, havlular ve halilar secilmeli, sentetik olmayan cevre dostu urunler satin alinmalidir. Bazi markalar okyanus dostu mayolar ve dalis kiyafetleri, bazilari da sifir atik, dogal civit (indigo) boyama, tamami pamuklu nevresimler, yatak takimlari uretmektedir.
Her turlu malzeme bir miktar mikrofiber uretecektir fakat pamuk gibi dogal malzemeden elde edilen mikrofiberler, sentetik malzemelerden elde edilenlerden daha buyuk kalma egilimindedir. Bunun nedeni, pamuk liflerinin sIklikla birbirine dolanmasi ve havaya kolayca salinmayan daha buyuk tiftik (hav) parcalari olusturmasidir.

Camasir Yikama Sekli Degistirilmelidir
Giysiler, yikayici ve kurutucudan gecerken fazladan bir asinmaya ve yipranmaya ugrar. Yikayicilar ve kurutucular tarafindan her tur malzemeden mikrofiberler uretilir fakat en endise verici olanlar polyester ve diger sentetik malzemelerden elde edilen mikroplastiklerdir. Kurutucular, camasir makinelerinden yaklasIk 40 kat daha fazla mikrofiber uretir ve tek bir ev tipi kurutucu, her yil havaya 120 milyona kadar mikrofiber salar. Asagidakiler yapilarak camasir makinesi ve kurutucu tarafindan salinan mikroplastik miktari azaltilabilir:
*Mikroplastikleri yakalayan kaliteli filtreler kullanilmalidir. Mikroplastikler Insan Sagligini Nasil Etkiler, Zararlari Nasil Azaltilabilir?
*Camasir makinesinde giysilerden dokulen mikrofiberleri yakalayan bir camasir topu edinilmelidir. Camasirlarin cevre uzerindeki etkilerini azaltmayi amaclayan bu toplar mercanlarin okyanusu filtreleme seklinden ilham alir ve mikrofiberleri gorulebilen tuyler halinde toplar, boylece dogru sekilde atilabilirler.
*Camasirlar acik havada kurutulmali, kurutma makinesi kullanilmamalidir.
*Her yikamada daha az su kullanilmalidir.
*Normal donguden daha fazla su kullanan hassas yikama ayarindan kacinilmalidir.
*Giysiler daha az yikanmalidir.
*Yeni kiyafetler daha once yikanmis ve giyilmis kiyafetlerden daha fazla mikrofiber tuttugu icin daha az yeni kiyafet satin alinmalidir.

Et ve Balik Tuketimi Azaltilmalidir
Ne yazik ki, deniz ortami mikroplastiklerle kirlendiginden, bazi deniz urunleri turleri kirlenmis durumdadir. Butun olarak yenen kucuk baliklar, midyeler, istiridyeler ve deniz taragi dahil olmak uzere cift kabuklular ozellikle endise kaynagidir. Maruz kalmayi azaltmak icin bu tur deniz urunlerinin tuketimi azaltilmalidir. Tam bir vegan olmaya gerek olmasa da daha esnek bir yaklasima ihtiyac vardir.

Tek Kullanimlik Plastiklerden Kacinilmalidir
Plastik maddeler sonunda parcalanir ve cevreye giren ikincil mikroplastikler uretir. Tek kullanimlik plastiklerden kacinilmali, alisveris yaparken kumas cantalar veya sirt cantalari tasinmalidir. Plastik posetler yerine mumkunse kagit olanlar kullanilmalidir. Sifir atik marketlerinden ve diger cevre bilincine sahip perakendecilerden alisveris yapilmalidir. Tek kullanimlik plastik pipetler yeniden kullanilabilir metal, cam veya bambu pipetlerle degistirilmelidir. Tek kullanimlik plastik su siselerinin kullaniminin azaltilmali, bunun yerine yeniden doldurulabilir bir su sisesi kullanilmalidir.

Yiyecekler Plastikte Isitilmamalidir
Arastirmalar, yiyecekleri veya suyu plastikte isitmanin daha fazla mikropartikul salmasina neden oldugunu gostermektedir. Bu nedenle, plastik icindeki yiyecekleri mikrodalgada pisirmekten veya plastikleri bulasIk makinesinde yikamaktan kacinilmalidir. Ayni sekilde, sicak yiyecekleri plastik kaplara koymak ve plastik spatula gibi plastik pisirme gereclerini kullanmak da endise kaynagi olabilir. Cam ve metal harika alternatifler olusturur fakat mikrodalga firina metal nesneler koymaktan kacinilmalidir. Mikroplastik maruziyeti tamamen ortadan kaldirilamasa da en buyuk suclulardan bazilarini azaltmak veya ortadan kaldirmak mumkundur. Daha fazla bilimsel arastirma, maruziyeti azaltma konusunda daha bilincli kararlar verilmesine yardimci olacaktir.

Cevresel Surdurulebilirlik Politikalari Desteklenmelidir
Mikroplastikleri azaltmak icin kisisel eylemlerde bulunulmali, politikalar, vatandaslarinin sagligina oncelik veren ve aslinda plastik ve mikroplastik kirliligi krizlerini ele alan politikacilar ve kuruluslar desteklenmelidir. Dunya genelinde plastik ve mikroplastik miktarini azaltmak icin calisan onlemler (makyaj urunlerinde, yikanabilir islak mendillerde, gunes kreminde ve deterjanlarda mikroplastik kullaniminin yasaklanmasi gibi) de desteklenmelidir. Cevrede mikroplastiklere karsi mucadele eden kuruluslara ve hayir kurumlarina gonullu olunmali veya katkida bulunulmalidir. Toplu tasima kullanilmali ve demir yolu altyapisi tercih edilmelidir.

ALİNTİ ~

01.Aralık.2022	#1
Çevrimdışı CeReN Bizimsohbet.net	Mikroplastikler Insan Sagligini Nasil Etkiler, Zararlari Nasil Azaltilabilir? Plastik kullanimi, modern yasamin kolayliklarindan biridir ancak son yillarda mikroplastik kontaminasyonu (bulasmasi) yukselen kuresel bir endise haline gelmistir. Plastikler, gida ambalajlarinda, giysilerde, halilarda, kisisel bakim urunlerinde, ev aletlerinde, arabalarda ve elektronik cihazlarda yani her yerdedir. Mikroplastikler, 5 mm’den daha kucuk (yeni bir kursun kalem silgisinin genisligi kadar) olan kucuk plastik parcaciklardir. Mikroplastikler boyut ve yapi bakimindan farklilik gosterir ve alev geciktiriciler, plastik stabilizatorler ve renklendiriciler gibi cesitli polimerler ve katki maddeleri icerebilir. Baslangicta, bilim insanlari dunya capinda deniz habitatlarinda mikroplastik kirliligi bulmaya, sonra onlari her yerde kesfetmeye baslamislardir.Mikroplastikler Insan Sagligini Nasil Etkiler, Zararlari Nasil Azaltilabilir? Cevrede halihazirda buyuk miktarlarda mikroplastik varken, her gun yeni parcaciklar uretilmektedir. Ilk kez 1900’lerin ortalarinda piyasaya suruldugunden bu yana plastik uretimi ve kullanimindaki buyuk artisa bakildiginda, bu surpriz olmayabilir. 1950’de uretilen yillik plastik miktari 1,5 milyon ton iken bugun uretilen yillik plastik miktari 300 milyon tonun uzerindedir. Bazi mikroplastikler gorulebilecek kadar buyukken, digerleri yiyecek, su ve hava ile alinabilecek kadar kucuktur. Kucuk boyutlari ve kutleleri, ruzgarla kolayca tasinabilen mikroplastikler, daglik ve kutup bolgeleri de dahil olmak uzere, Dunya’nin en uzak yerlerinde bile bulunmustur. Mikroplastik denilen kucuk parcaciklar plastik esyalarin parcalanmasindan baska cesitli kaynaklardan gelir. Okyanuslarda, nehirlerde, havada bulunabilen mikroplastikler giyim ve guzellik urunlerinde, yiyeceklerde, siselenmis sularda ve musluk suyunda bile bulunabilir. ABD’de musluk suyunun %94’unden fazlasinda ve Avrupa’da %72’sinde ve ayrica dunya capinda siselenmis suyun %93’unde bulunmustur. Dunya Saglik Orgutu kisa sure once sinirli kanitlara dayanan ve icme suyundaki mikroplastik parcaciklarin mevcut seviyelerde zararli olmadigi sonucuna varan bir rapor yayinlamistir ancak acilen daha fazla arastirma yapilmasi cagrisinda bulunmustur. Mikroplastiklerin sulara girmesinin bircok yolu vardir: ornegin, yuzey akisi yoluyla (lastiklerin geride biraktigi partikuller drenaj aglarina gecer); nehirlere ve okyanuslara giren atik sular yoluyla; atmosferdeki kirlilik (partikuller ruzgar ve karla tasinir); ve maden suyu siseleri yoluyla sulara karisabilir. Mikriplastiklerin yasayan dunyayi, biyolojik organizasyonun neredeyse tum seviyelerini etkiledigi kesfedilmistir. Aslinda arastirmacilar, yilda 39.000 ila 52.000 parcacik alindigini tahmin etmektedir. Mikroplastiklere maruz kalmaninn sagliga etkileri tam olarak bilinmemekle birlikte, iclerinde tehlikeli kimyasal maddelerin varligi potansiyel saglik sorunlarina yol acmaktadir. Risklerin tam olarak anlasilmasi icin daha fazla arastirmaya ihtiyac vardir. Bu makale mikroplastiklerin ne oldugunu ve insan sagligi uzerindeki potansiyel etkilerini ele almaktadir. Mikroplastiklerin Birincil ve Ikincil Kaynaklari Mikroplastiklerin birincil ve ikincil olmak uzere iki ana kaynagi vardir. Birincil kaynaklar: Parilti, tuylu kumas uretmek icin kullanilan mikrofiberler ve bazi kozmetiklerde eksfoliyan (pullanma onleyici) olarak kullanilan plastik mikroboncuklardir. Ikincil kaynaklar: Okyanusta plastik torbalar, zamanla bozulan su siseleri, pipetler, plastik hap siseleri ve balik aglari gibi kucuk parcalara ayrilan daha buyuk plastik ogelerdir. Plastik gida kaplari nanoplastik adi verilen kucuk parcaciklar salmaktadir. Ayni sorun su isiticilari (kettle) ve biberonlar icin de gecerlidir. Bulgular endise vericidir ancak bilim insanlari bunun ne kadar zararli olabilecegini daha onceleri saptayamamislardir. Sonucta insanlar, ornegin duzenli olarak toz yutmakta ve solumaktadir. Plastik degisken bilesimde olabilir ve pigmentler, ultraviyole stabilizatorler, alev geciktiriciler, su iticiler (suya dayanikliligi saglayan bir cesit kaplama), sertlestiriciler, ornegin bisfenol A, yumusaticilar (ftalatlar) gibi cok cesitli katki maddeleri icerir. Plastiklerin dayanikliligi nedeniyle ortaya cikan kirlilik uzun yillar surer. Aslinda mikroplastik sorunu her gecen yil daha da kotulesmeye devam etmektedir. Uretilen yillik tahmini mikroplastik kutlesinin (yaklasIk 400 milyon ton) 2050 yilina kadar iki katindan fazla artmasi beklenmektedir.Mikroplastikler Insan Sagligini Nasil Etkiler, Zararlari Nasil Azaltilabilir? Mikrofiberler Mikrofiberler, caplari 5 mm’den kucuk olan ve cevrede bulunan en yaygin mikroplastik turudur. Gozle gorulmeseler de, plastik mikrofiberler her yerdedir. Tekstil endustrisi mikrofiberlerin en buyuk ureticilerinden biridir. Bugun bilim insanlari, tekstillerin dunya okyanuslarindaki mikroplastik kirliliginin %35’ini (sentetik mikrofiberler seklinde) urettigini tahmin etmektedir. Giysilerin cogu plastikten yapilmis lifler icerir. Polyester, naylon ve akrilik gibi sentetik elyaflarin duzenli asinmasi ve yipranmasi mikrofiber (mikro elyaf) denilen parcaciklari uretir. Giysilerin gunluk olarak yikanmasi, daha sonra yerel atik su aritma tesisine giden mikrofiberler uretir ve bunlarin %40’a kadari nehirlere, gollere ve okyanuslara karisir. Kurutucular ayrica havaya atilan ve bir kez daha gollere, nehirlere ve ardindan musluk suyuna karisan buyuk miktarda mikrofiberlerden sorumludur. Mikroboncuklar Plastik mikroboncuklar, genellikle cok, cok kucuk ve hatta bazen gorulmesi zor olan bir mikroplastik kategorisidir. Mikroboncuklar genellikle imalatta kullanilan plastik hammaddelerin temel formu olan ve genellikle silindir veya disk seklinde ve yaklasIk 2-3 milimetre boyutunda olan plastik pelletlerle sIklikla yanlis bir sekilde karistirilmaktadir. Urunlerdeki mikroboncuklar en cok kozmetik endustrisinde kullanilan 1 mm’den daha kucuk kati plastik parcalaridir. Diger mikroplastiklerin aksine, mikroboncuklar kasitli olarak kucuk plastik parcaciklari olarak uretilir. Mikroboncuklar genel olarak sabun, yuz peelingi ve dis macunlari gibi kisisel bakim urunlerinde temizleyici ve eksfoliant olarak islev gorur. Bircok kisisel bakim urunu sirketi, urunlerinde mikroboncuk kullanimini gonullu olarak asamali olarak birakmakta veya alternatifler aramaktadir. Cogu atik su yonetim sistemi, plastik mikroboncuklari filtreleyemez veya yakalayamaz. Bu, sonunda nehirlerde, gollerde ve okyanuslara karismalarina neden olabilir. Baliklardaki yuksek mikroplastik seviyesi uzerine yapilan son calismalar farkindaligi artirmis ve 2015’in Aralik ayinda cikan ABD “Mikroboncuksuz Sular Yasasi” ile ABD dahil olmak uzere giderek daha fazla ulke mikro boncuklari yasaklamistir. Mikroplastikler Vucuda Nasil Girer? Mikroplastiklerin ana kaynagi icme suyudur. Yapilan bir arastirma, ortalama bir insanin her hafta siselenmis sudan ve musluk suyundan 1.769 parcacik (yaklasIk 5 g) plastik tukettigini bulmustur. Insanlarin ne kadar kotu etkilendigi nerede yasadiklarina baglidir: ABD ve Hindistan’da Avrupa veya Endonezya sularinda bulunandan iki kat daha fazla mikroplastik bulunur. Mikroplastikler cesitli sekillerde, ornegin yiyeceklerle de alinir. En buyuk kaynaklar arasinda bira, tuz ve kabuklu deniz urunleri bulunur. Kabuklu deniz hayvanlari butun olarak yenir, bu yuzden plastikle kirlenmis sindirim sistemleri de yutulur. Arastirmalar konserve balik ve balik karacigerlerinin de mikroplastikler icerdigini gostermistir. Mikroplastikler Zararli mi?Mikroplastikler Insan Sagligini Nasil Etkiler, Zararlari Nasil Azaltilabilir? Mikroplastikler insanlari cevreler ve havada, suda, gidada, tuketici urunlerinde her yerde bulunmalari nedeniyle soluma, yutma ve deriden emilim yoluyla maruziyet meydana gelebilir. Bilim insanlari, her gun 100.000’den fazla mikroplastik parcacigin yutulabilecegini dusunmektedir. Giyilen sentetik giysiler bile lifler dokebilir, bazi arastirmalar tekstil urunlerinin havadaki mikroplastiklerin ana kaynagini oldugunu ortaya cikarmistir. Bu kucucuk parcaciklar vucudun hucrelerine, dokularina ve organlarina girme kapasitesine sahiptir. Bilim insanlari, mikroplastiklerin daha once dusunulenden daha buyuk bir saglik tehlikesi olusturdugundan suphe duymaktadir. Uzun vadeli etkiler net degildir ancak calismalar devam etmektedir. Mikroplastiklerin insanlar uzerindeki etkilerini dogrudan incelemek icin henuz hicbir arastirma yapilmamistir. Simdiye kadar mevcut olan arastirmalar ya insan hucrelerini veya dokularini mikroplastiklere maruz birakmis ya da calismanin bir parcasi olarak fareler veya sicanlar gibi hayvanlar arastirilmistir. Bazi maruz kalma seviyeleri, hayvanlarda ve in vitro calismalarda iltihaplanma, solunum problemleri ve toksisiteye yol acmistir. Calismalarda kullanilan maruziyet seviyeleri muhtemelen gunluk yasamda karsilasilanlardan cok daha yuksektir. Yutulan mikroplastikler soz konusu oldugunda, potansiyel olarak maruz kalinan toksisite seviyesi, sistemden ne kadar hizli gectiklerine baglidir. Mikroplastikler sindirim sistemine girdikten sonra iltihaplanmaya, bagisIklik reaksiyonlarina ve diger saglik sorunlarina yol acabilir ve yakin zamanda yapilan bir inceleme, bunlarin bagirsak mikrobiyomu uzerinde olumsuz etkileri olabilecegini one surmustur. Insanlarin bagirsaklarinda plastik birikmesinin potansiyel riskleri ve bagirsak bakterilerinin bu sentetik kimyasallara tam olarak nasil tepki verecegi hakkinda neredeyse hicbir sey bilinmemektedir. Deniz Mikroplastikleri Bilim insanlari, 20 yili askin bir suredir mikroplastiklerin potansiyel olarak zararli etkilerini arastirmaktadir ve simdiye kadar yapilan calismalarin cogu deniz yasami uzerindeki risklere (su anda havadaki mikroplastikler hakkinda cok daha az sey bilinmektedir) odaklanmistir. Dunya okyanuslarinda bulunan birincil mirkoplastiklerin ana kaynaklari %35 sentetik tekstiller, %28 lastikler, %24 sehir tozu, %7 yol isaretleri, %4 deniz suyuna karsi koruyucu kaplamalari, %2 kisisel bakim urunleri, %0,3 plastik pelletlerdir. Mikroplastikler, balinalardan kucuk zooplanktonlara kadar cok cesitli su organizmalarinda tespit edilmistir. Bu mikroplastikler, deniz organizmalari icin fiziksel ve fizyolojik bir tehdit olusturmakta ve besin zincirinde kolayca tasinip biyolojik olarak birikmeleri nedeniyle insanlar icin de bir tehdit olusturmaktadir. Ancak deniz mikroplastiklerinin insan sagligi uzerindeki etkisini incelemek zordur cunku insanlar deneylerde kullanilamaz, plastikler ve katki maddeleri, fiziksel ve kimyasal baglama bagli olarak farkli davranir ve mikroplastigin ozellikleri, besin zincirindeki organizmalar onlari tukettikce, metabolize ettikce ve salgiladikca degisebilir. Gida isleme ve pisirmenin sudaki organizmalarda plastiklerin toksisitesini nasil etkileyebilecegi ve aslinda hangi seviyedeki kontaminasyonun zarar verebilecegi hakkinda cok sey bilinmemektedir. Daha olumlu olarak, mikroplastiklerin, tuketilen baliklarin bir parcasi olan kas dokusuna tasinmak yerine baliklarin bagirsaklarinda kaldigi dusunulmektedir. Mikroplastiklerin her yerde (2015 yilinda osinograflar, dunya genelinde yuzey sularinda 15 ila 51 trilyon mikroplastik parcacigin yuzdugunu tahmin ediyorlardi) mevcut oldugu endisesi devam etmektedir. Mikroplastikler zamanla kacinilmaz olarak nanoplastiklere donusecekler ve tespit edilmeleri zor olacaktir ancak plastik atiklarin geri donusturulebilecegi veya geri kazanilabilecegi akilda tutulmalidir. Mikroplastiklerden Korunma Yollari Mikroplastikleri almanin bircok yolu oldugu icin onlara maruz kalmayi en aza indirmek en iyisidir. Mikroplastik alimini ve etkisini sinirlamanin, gezegendeki mikroplastik kirliligini en aza indirmenin nispeten kolay yollari vardir. Genel olarak plastik kullanimi azaltilmalidir, bu cevreye daha az mikroplastik girmesi anlamina gelir. Evdeki ve cevredeki mikroplastik miktarini azaltmak icin herkes uzerinize duseni yapmalidir. Mikroplastiklerin, mikroboncuklarin ve mikrofiberlerin tuketimini ve etkilerini azaltmaya yonelik ipuclari sunlardir: Siselenmis Su Kullanimi BirakilmalidirMikroplastikler Insan Sagligini Nasil Etkiler, Zararlari Nasil Azaltilabilir? Mikroplastikler icin mevcut en iyi verilerden bazilari suyla ilgilidir ve siselenmis suyun, musluktan ortalama 22 kat daha fazla icerdigi gosterilmistir. Arastirmacilara gore, sadece siselenmis su icmekle yilda 90.000 plastik parcacigi tuketilirken, musluk suyunda bu sayi 4.000’dir. Siselenmis suyu inceleyen bir arastirma, su markalarinin %93’unun, esas olarak paketleme ve siseleme surecinden dolayi mikroplastik icerdigini bulmustur. Bazilari onde gelen uluslararasi markalardir. Tek kullanimlik plastik su siselerinden kacinilmalidir ve yeniden doldurulabilir, plastik olmayan siseler kullanilmalidir. Musluk suyu cevre icin daha iyidir ve elbette daha ucuzdur. Yasanilan bolgedeki musluk suyunun kalitesi hakkinda endiseler varsa, bir su filtresi kullanmak iyi bir fikir olabilir. Ayrica, siselenmis su, cogu musluk suyuyla ayni test gereksinimlerine tabi degildir, bu nedenle gercek kalite genellikle bilinmemektedir. Filtreli su siseleri veya filtreli surahiler mikroplastik parcaciklari (ve diger kirleticileri) icme suyundan uzaklastirmak icin tasarlanmistir. Mikron derecesi 2 veya daha az olan cogu blok karbon filtre mikroplastikleri giderir. Simdiye kadar yalnizca ureticilerin laboratuvar testlerine guvenilmistir ancak bu filtreler etkili gorunmektedir. Cay Posetleri Ozenle Secilmelidir Pek cok cay posetinin plastikten yapilmis olmasi sasirticidir. Arastirmacilara gore, cay demlemek icin plastik bir posetin uzerine kaynar su dokmek cayin icine milyarlarca mikroplastik ve nanopartikul salabilir. Diger bir konu ise sentetik cay posetlerinin bozunabilir ve gubrelesebilir olmamasidir. Bu sorunlardan kacinmanin iki temel yolu vardir. Tekrar kullanilabilir bir metal veya cam suzgecte yaprak ya da dokme, demleme cay hazirlamak bir cozumdur. Bir baska cozum ise posetler icin dogal lifler kullanan cay markalarini dikkatlice secmektir. Hem demleme cay hem de dogal lifli cay posetleri gubre elde etmek amaciyla, organik kalinti olarak curumeye birakmak icin guvenlidir. Dogal Zemin Urunleri Tercih Edilmelidir Yapilan bir arastirma, evlerdeki tozun cesitli mikroplastikler icerebilecegini ortaya cikarmistir. Bu durum bebekleri ve yeni yurumeye baslayan kucuk cocuklari, yetiskinlere gore yerde daha fazla zaman gecirdikleri icin hava yoluyla onlari yutma konusunda ozellikle yuksek risk altina sokar. Bununla birlikte, zemin tipi ve vakumlama sIkligi partikullerin yayginligini ve turunu etkiler. Hali kapli evlerde polietilen ve polyester gibi petrokimya bazli elyaflarin miktari neredeyse iki katina cikarken, sert zeminli evlerde daha fazla polivinil elyaf bulunur. Ayrica, zeminleri haftada en az bir kez supurmek havadaki partikulleri azaltabilir. Dogal Lifler Kullanilmalidir Polyester gibi sentetik giysilerin mikroplastiklerin olusumuna katkisi buyuktur. Bu nedenle giysilerde ve ev esyalarinda dogal liflerin secilmesi mantikli olarak hava yoluyla maruziyeti azaltmaya yardimci olur. Mumkun oldugunca, pamuk, ipek, yun, kenevir ve diger dogal lifler gibi organik malzemelerden yapilmis cevre dostu, surdurulebilir kiyafetler, yatak takimi, havlular ve halilar secilmeli, sentetik olmayan cevre dostu urunler satin alinmalidir. Bazi markalar okyanus dostu mayolar ve dalis kiyafetleri, bazilari da sifir atik, dogal civit (indigo) boyama, tamami pamuklu nevresimler, yatak takimlari uretmektedir. Her turlu malzeme bir miktar mikrofiber uretecektir fakat pamuk gibi dogal malzemeden elde edilen mikrofiberler, sentetik malzemelerden elde edilenlerden daha buyuk kalma egilimindedir. Bunun nedeni, pamuk liflerinin sIklikla birbirine dolanmasi ve havaya kolayca salinmayan daha buyuk tiftik (hav) parcalari olusturmasidir. Camasir Yikama Sekli Degistirilmelidir Giysiler, yikayici ve kurutucudan gecerken fazladan bir asinmaya ve yipranmaya ugrar. Yikayicilar ve kurutucular tarafindan her tur malzemeden mikrofiberler uretilir fakat en endise verici olanlar polyester ve diger sentetik malzemelerden elde edilen mikroplastiklerdir. Kurutucular, camasir makinelerinden yaklasIk 40 kat daha fazla mikrofiber uretir ve tek bir ev tipi kurutucu, her yil havaya 120 milyona kadar mikrofiber salar. Asagidakiler yapilarak camasir makinesi ve kurutucu tarafindan salinan mikroplastik miktari azaltilabilir: Mikroplastikleri yakalayan kaliteli filtreler kullanilmalidir. Mikroplastikler Insan Sagligini Nasil Etkiler, Zararlari Nasil Azaltilabilir? Camasir makinesinde giysilerden dokulen mikrofiberleri yakalayan bir camasir topu edinilmelidir. Camasirlarin cevre uzerindeki etkilerini azaltmayi amaclayan bu toplar mercanlarin okyanusu filtreleme seklinden ilham alir ve mikrofiberleri gorulebilen tuyler halinde toplar, boylece dogru sekilde atilabilirler. Camasirlar acik havada kurutulmali, kurutma makinesi kullanilmamalidir. Her yikamada daha az su kullanilmalidir. Normal donguden daha fazla su kullanan hassas yikama ayarindan kacinilmalidir. Giysiler daha az yikanmalidir. *Yeni kiyafetler daha once yikanmis ve giyilmis kiyafetlerden daha fazla mikrofiber tuttugu icin daha az yeni kiyafet satin alinmalidir. Et ve Balik Tuketimi Azaltilmalidir Ne yazik ki, deniz ortami mikroplastiklerle kirlendiginden, bazi deniz urunleri turleri kirlenmis durumdadir. Butun olarak yenen kucuk baliklar, midyeler, istiridyeler ve deniz taragi dahil olmak uzere cift kabuklular ozellikle endise kaynagidir. Maruz kalmayi azaltmak icin bu tur deniz urunlerinin tuketimi azaltilmalidir. Tam bir vegan olmaya gerek olmasa da daha esnek bir yaklasima ihtiyac vardir. Tek Kullanimlik Plastiklerden Kacinilmalidir Plastik maddeler sonunda parcalanir ve cevreye giren ikincil mikroplastikler uretir. Tek kullanimlik plastiklerden kacinilmali, alisveris yaparken kumas cantalar veya sirt cantalari tasinmalidir. Plastik posetler yerine mumkunse kagit olanlar kullanilmalidir. Sifir atik marketlerinden ve diger cevre bilincine sahip perakendecilerden alisveris yapilmalidir. Tek kullanimlik plastik pipetler yeniden kullanilabilir metal, cam veya bambu pipetlerle degistirilmelidir. Tek kullanimlik plastik su siselerinin kullaniminin azaltilmali, bunun yerine yeniden doldurulabilir bir su sisesi kullanilmalidir. Yiyecekler Plastikte Isitilmamalidir Arastirmalar, yiyecekleri veya suyu plastikte isitmanin daha fazla mikropartikul salmasina neden oldugunu gostermektedir. Bu nedenle, plastik icindeki yiyecekleri mikrodalgada pisirmekten veya plastikleri bulasIk makinesinde yikamaktan kacinilmalidir. Ayni sekilde, sicak yiyecekleri plastik kaplara koymak ve plastik spatula gibi plastik pisirme gereclerini kullanmak da endise kaynagi olabilir. Cam ve metal harika alternatifler olusturur fakat mikrodalga firina metal nesneler koymaktan kacinilmalidir. Mikroplastik maruziyeti tamamen ortadan kaldirilamasa da en buyuk suclulardan bazilarini azaltmak veya ortadan kaldirmak mumkundur. Daha fazla bilimsel arastirma, maruziyeti azaltma konusunda daha bilincli kararlar verilmesine yardimci olacaktir. Cevresel Surdurulebilirlik Politikalari Desteklenmelidir Mikroplastikleri azaltmak icin kisisel eylemlerde bulunulmali, politikalar, vatandaslarinin sagligina oncelik veren ve aslinda plastik ve mikroplastik kirliligi krizlerini ele alan politikacilar ve kuruluslar desteklenmelidir. Dunya genelinde plastik ve mikroplastik miktarini azaltmak icin calisan onlemler (makyaj urunlerinde, yikanabilir islak mendillerde, gunes kreminde ve deterjanlarda mikroplastik kullaniminin yasaklanmasi gibi) de desteklenmelidir. Cevrede mikroplastiklere karsi mucadele eden kuruluslara ve hayir kurumlarina gonullu olunmali veya katkida bulunulmalidir. Toplu tasima kullanilmali ve demir yolu altyapisi tercih edilmelidir. ALİNTİ ~ Zemheri bunu beğendi.

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince sitemizde telif hakkı bulunan mp3,video v.b. eserlerin paylaşımı yasaktır. Yasal işlem olması halinde paylaşan kişi yada kişilerin bilgileri gerekli kuruma verilecektir.