Kene Nasil Bir Canlidir? - IRCDefteri

CeReN · 17.Eylül.2022

Keneler dunya genelinde memelilerin, kuslarin ve surungenlerin kanla beslenen onemli dis parazitleridir, ancak bolgesel olarak cok farkli turler soz konusudur. Kene gelisim dongusunun tum asamalari (larva, nimf ve yetiskin) omurgalilar uzerinde parazittir. Hem ixodid hem de argasid kenelerin gec Paleozoik donemden erken Mezozoik doneme kadar var oldugu ileri surulmektedir.

TaksonomiKene Nasil Bir Canlidir?
Keneler, hayvanlar aleminin boceklerle ayni filumunun (Arthropoda) uyeleridir, ancak farkli bir sinifta yer alirlar. Chelicerata alt filumu, yine birkac alt sinif iceren Arachnida sinifini icerir. Acari (syn. Acaria, Acarina, Acarida) alt sinifi keneleri icerir.

Acarines’in bir ozelligi, boceklerdeki bilinen uc vucut segmenti olan bas, gogus ve karin bolgesinin aksine, vucut segmentlerinin asiri derecede kaynasmis olmasidir.

Kenelerin Taksonomisi
Filum: Arthropoda
Sinif: Arachnida
Alt sinif: Acaria (Acari, Acarina, Acarida)
Takim: Anactinotrichidea (= Parazitoformes)
Alt takim: Ixodida (= Metastigmata)
Aile : Ixodidae (Sert Keneler) – Argasidae (Yumusak Keneler)
Acari takimi Parasitiformes ve Acariformes olarak alt gruplara ayrilir.

Kenelerin ait oldugu Parasitiformes takiminin podosoma kisminda (bacak tasiyan kisim) stigmatal porlar ve serbest eklemli coxae vardir.

Stigmenleri coxa III’un arkasinda veya coxa IV’un arkasinda bulunabildigi icin alt takimlari Metastigmata’dir. Uyeleri, asagidaki ortak ozelliklere sahip zorunlu kan emici parazitlerdir:

Haller organi – tarsus I uzerinde karmasIk bir duyu organi
Ventral disli hipostom
Sadece iki eklemli seliser
Stigmen’in etrafindaki peritreme

Metastigmata takimi uc familyadan olusur: Ixodidae (sert keneler), Argasidae (yumusak keneler) ve Nuttalliellidae.
Nuttalliellidae sadece tek bir turle temsil edilir, Nutalliella namaqua; Guney ve Guney-Bati Afrika’da kucuk memelilerin paraziti olarak bulunur. Dolayisiyla, ilgili iki kene ailesi Ixodidae (sert keneler) ve Argasidae’dir (yumusak keneler).
Kene turlerinin dogru bir sekilde tanimlanmasi, kene kaynakli hastaliklarin tespit ve teshisinde onemli bir faktordur ve kene kontrolu icin bir on kosuldur.

Sert Tiklayislar

Ixodidae familyasi, 13 cins ve yaklasIk 650 tur ile acik ara en buyuk ve ekonomik acidan en onemli kene familyasidir.
Bu familyanin ana ozelligi, keneleri diger familyalardan ayiran duz bir dorsal sklerotize skutum veya kalkandir. Bu sklerotize plaka erkegin tum dorsal yuzeyini kaplarken, disinin dorsal yuzeyinin sadece ucte birini kaplar.
Disinin beslenmesi sirasinda skutumun boyutu sabit kalir, boylece artan dolgunlukla birlikte vucudun giderek daha kucuk bir kismini kaplar.

Gozler, eger varsa, skutumun postero-lateral kenarlarinda gorulur. Ayrica, diken gibi calisan ve kolay ayrilmayi onleyen saglam dislere sahip guclu yapili bir hipostom da tipiktir. Bu durum familyaya bu ismin verilmesine yol acmistir (Yunanca: Ixos = tutkal).

Tum ixodid kenelerde palpler 4 segment icerir; kucuk terminal (4.) segment (duyusal sensilla ile) geri cekilebilir ve segment III’un ventral yuzeyindeki bir boslukta bulunur.

Agiz parcalari cift chelicerae, segmentli palpler ve ventralde yer alan disli hipostomdan olusur ve hepsi basis capituli uzerine monte edilmistir. Karakteristik olarak, sert kenelerde kapitulum dorsalden gorulebilir.
Sert keneler basis capituli’nin sekli ve anal oluklarin bicimi ile ayirt edilebilir. Peritreme veya oluk buyuktur ve stigmal plakanin etrafinda acikca gorulebilir. Oluklar, vucut kutikulunde, genellikle ventral yuzeyde derin, dogrusal cokuntulerdir.

Yumusak TiklarKene Nasil Bir Canlidir?
Argasidae familyasi 5 cins (Argasinae (orn. Argas reflexus, A. vespertilionis), Ornithodorinae (orn. Ornithodorus hermsi, O. coriaceus, O. moubata), Otobinae (orn. Otobius megnini), Antricolinae, Nothoaspinae) ve yaklasIk 170 tur icerir.
Yumusak keneler inornattir ve oval veya armut seklinde bir dis hat ile granullu derimsi bir gorunume sahiptir. Skutumdan yoksundurlar ancak cogu tur, kutikul yuzeyinin uzerinde cikinti yapan sirt yapilari olan kucuk mammillae ile kapli merkezi konumlu bir dorsal plaka tasir. Disk olarak adlandirilan ve kas tutunma yerlerini temsil eden daire alti cokuntuler, dorsal ve ventral yuzey uzerinde karakteristik desenlerde gorulur. Larvalarda genellikle oval bir dorsal kalkan bulunur, ancak bu yapi her zaman vucudun on kisminda bulunan ixodid scutum ile karistirilmamalidir.

Erkek ve disi dimorfizmleri sadece genital porun gorunumu ile ayirt edilebilir. Erginlerde ve nimflerde, kapitulum ventral olarak girintilidir, subterminaldir, dorsal gorunumden gizlenmistir.

Gozler, mevcut oldugunda, vucudun yan yuzeyinde gorulur. Islevi bilinmeyen ventral organ, anusun posteriorunda genis bir enine cikinti olarak gorulur. Spiracles, bacak III ve IV’un coxae’leri arasindaki supracoxal kivrimlarda gorulur.

Dagilim
Dunya capinda yaklasIk 850 kene turu tanimlanmistir. Ixodidae (sert keneler) familyasi, 13 cins ve yaklasIk 650 tur ile acik ara en buyuk ve ekonomik acidan en onemli familyadir.

Kahverengi kopek kenesi Rhipicephalus sanguineus, kopekler icin dunya capinda onem tasiyan tek turdur; diger tum evcil hayvan kene turleri ise cok farkli cografi onemlere sahiptir.

Kopek ve kedilerde gorulen sert kene (Ixodidae) turlerinin dagilimi

Kuzey Amerika
Lone Star kene (Amblyomma americanum)
Korfez Kiyisi kenesi (Amblyomma maculatum)
Amerikan Kopek Kenesi (Dermacentor variabilis)
Rocky Dagi Agac Kenesi (Dermacentor andersoni)
Bati Kara Bacakli Kene (Ixodes pacificus)
Kara bacakli kene (Ixodes scapularis)
Kahverengi kopek kenesi, Kennel kenesi (Rhipicephalus sanguineus)
Dikenli kulak kenesi (Otobius megnini)

Guney Amerika
Kahverengi kopek kenesi, Kennel kenesi (Rhipicephalus sanguineus)

Avrupa
Hint fasulyesi kenesi, koyun kenesi, agac kenesi (Ixodes ricinus)
Tilki kenesi, orman kenesi (Ixodes canisuga)
Kirpi kenesi (Ixodes hexagonus)
Tayga kenesi (Ixodes persulcatus)
Kahverengi kopek kenesi, Kennel kenesi (Rhipicephalus sanguineus)
Bataklik kenesi, Cayir kenesi, Suslu kopek kenesi (Rhipicephalus bursa)
Suslu koyun kenesi (Rhipicephalus turanicus)
Kirmizi koyun kenesi (Rhipicephalus pusillus)
Cali kenesi, Relict kenesi (Dermacentor reticulatus)
Kemik bacakli kene (Dermacentor marginatus)

Asya
Asya uzun boynuzlu kenesi, Cali kenesi (Haemaphysalis longicornis)
Kahverengi kopek kenesi, Kennel kenesi (Rhipicephalus sanguineus)

Avustralya
Kanguru kenesi (Amblyomma triguttatum)
Asya uzun boynuzlu kenesi, Cali kenesi (Bothricroton sp.)
Tazmanya felc kenesi (Haemaphysalis bancrofti)
Felc kenesi (Haemaphysalis longicornis)
Ixodes cornuatus (Kahverengi kopek kenesi, Kennel kenesi)

Afrika
Kahverengi kopek kenesi, Kennel kenesi (Rhipicephalus sanguineus)

Butunluk
Kenenin butunlugu epidermis ve kutikuladan olusur. Kutikula, butunlugun olu, dis kismidir. Butunlugun ic, canli kismini olusturan epidermis tarafindan salgilanir.

Kutikul, daha ince olan epikutikul ve cok daha kalin olan protein ve kitinden olusan prokutikul olarak ayrilabilir. Bununla birlikte, ixodid kenelerde ekzokutikul olarak adlandirilan prokutikulun dis kismi belirli bolgelerde, yani skutumda sklerotize olur.

Butunluk, vucut ortusu, su kaybina karsi birincil koruma ve ayni zamanda dis iskelet olarak hizmet eder. Mekanik ve diger fiziksel hasar turlerine karsi koruma saglar.

Sinir Sistemi
Merkezi sinir sisteminin hicbir kismi kenenin gnathosomasi icinde yer almaz, bu nedenle genellesmis eklembacaklida basa karsilik gelmez. Kene merkezi sinir sistemi diger Chelicerata’ya gore daha yogundur.

Synganglion olarak adlandirilan “beyin”, ikinci coxae seviyesinde merkezi olarak bulunur. Synganglion, beyin ganglionlari ve abdominal sinir kordonunun tek bir kutle halinde birlesmesiyle olusur. Diger acari’lerde oldugu gibi ozofagus tarafindan iki kisma ayrilir.

Kranial, preozofageal kisim protocerebrum, optik loblar, cheliceral ve pedipalpal ganglionl ganglionlar ve stomodeal pons veya kopruden olusur. Incelenen tum kenelerin, hatta “gozsuz” kenelerin (Aponomma, Ixodes, Haemaphysalis) bile iyi gelismis fotoreseptorlere sahip oldugu bulunmustur. Ayrica beyinde optik sinirleri ve optik gangliyonlari vardir. Bir cift sinir seti optik loblardan uzanir, ikinci bir cift sinir seti chelicerae’ye hizmet eder ve ucuncusu pedipalpleri innerve eder. Eslesmemis stomodeal veya faringeal sinir farinksi innerve eder.Kene Nasil Bir Canlidir?

Singanglionun postozofageal kismi, yetiskin kenede dort cift bacaga hizmet eden dort cift pedal gangliona yol acar. Ince “sempatik” sinirler, dort pedal sinir govdesini synganglion’un her iki yaninda lateral olarak birbirine baglar. Birkac cift opisthosomal sinir ic organlari innerve eder. Bacak 1’in pedal gangliyonlarinin ventral loblari, pedal sinir 1’den koku lifleri aldigi dusunulen ve koku loblari olarak adlandirilan oldukca farklilasmis noropil alanlari icerir.
Iliskisel merkezler iki tarafli simetrik birkac glomeruler yapi ile temsil edilir.

Ozofagus oncesi kisimdaki anterodorsal, posterodorsal ve ventral glomeruller sinir lifi govdeleri ile birbirine baglidir. Singanglionun postozofageal kismindaki sinir lifleri ve govdelerinden olusan bir kompleks, bes seviyeli bir komissur-baglanti sistemi olusturur.

Synganglion ve tum periferik sinirler, altinda nispeten ince bir glial hucre tabakasi olan perinoriyum bulunan bir bag dokusu kilifi olan norilemma ile kaplidir. Bu tabakalarin altinda, subperinoral glial hucreler, synganglion kutlesinin buyuk kismini olusturan merkezi fibroz noropili cevreleyen sinir hucresi govdelerinden olusan bir korteks tabakasinin her iki tarafinda yer alir.

Sinir sistemi dolasim sistemi ile yakindan iliskilidir. Merkezi sinir sisteminin tamami dolasim sisteminin perinoral sinusu icinde yer alir; bu sinus dorsal aort damarini alir ve ana sinir govdelerini cevreleyen damarlara yol acar.

Lokomosyon
Keneler tipik olarak hekzapod (alti bacakli) larvalara ve oktapod (sekiz bacakli) nimf ve eriskinlere sahip akarinlerdir. Bacaklari eklemlidir ve yedi bolume ayrilir: coxa, trochanter, femur, genu, tibia, tarsus ve pretarsus.
Terminal pretarsus, bazal bir sap, cift penceler ve membranoz bir pulvillustan olusur. Pulvillus argasid kenelerde yoktur.
Bacaklar birincil olarak yuruyebilirken, diger islevlere hizmet etmek uzere modifiye edilebilirler. Acari’lerin bacaklari duz veya cesitli sekillerde suslenmis olabilir ve genellikle bir dizi dokunsal ve duyusal killara sahiptir. Tarsus I’in dorsal yuzeyinde, Haller organi, karmasIk bir duyusal yapi bulunur.

Beslenme
Keneler zorunlu kanla beslenen canlilardir. Tum aktif evreler beslenme kaynagi olarak ve yetiskinlerde sperm veya yumurta uretimi icin kana ihtiyac duyar. Kanla beslenmeyle iliskili mekanik surecler ve tukuruk salgilari nedeniyle, kene-konak parazit etkilesimi karmasIktir.

Paratiz Konak Etkilesimi
Bazi kene turleri uzmanlasmistir – konakciya ozgudurler ve sadece belirli konakcilardan beslenirler; sigir kenesi Boophilus microplus gibi, tum gelisim asamalari ayni konakcidan beslenen ve gelisen tek konakci bir kenedir.
Bununla birlikte, bircok kene genelcidir ve firsatci beslenir. Ornegin, Amblyomma americanum memeliler, kuslar ve surungenlerle beslenir ve benzer sekilde Ixodes ricinus’un genis bir konak spektrumuna sahip oldugu bilinmektedir. Ayrica, refakatci hayvanlar icin en uygun keneler uc konakli kenelerdir ve her gelisim asamasi yeni bir konak bulur. Bu genis konak spektrumu, daha once bir konaga bildirilmemis yeni patojenleri bulastirma riski de dahil olmak uzere kene kaynakli hastaliklar icin bir rezervuar olusturur.

Keneler ve konakcilar arasindaki temas en az 5 kosul tarafindan duzenlenir. Bunlar gun uzunlugu, sicaklik, nem gibi mevsimsel ve gunluk etkilerden (abiyotik parametreler) olusur. Geri kalani ise kene icindeki biyolojik surecler, konakci icindeki biyolojik surecler ve ikisi arasindaki etkilesimler gibi biyotik parametreleri icerir.

Konak Arayisi
Ev sahibi uyaranlar Konak arayan keneler, olasi konaklardan gelen cesitli uyaranlari tanir ve bu da konak bulma davranislarini harekete gecirir.

Kokular suphesiz en onemli ve en iyi calisilmis uyaranlardir. Konak kaynakli kokular, spesifik ve ruzgar akimlari ile tasindiginda yon bilgisi de saglar. En onemli konak kaynakli kokular arasinda hayvan nefesinin bir bileseni olan karbondioksit ile idrar ve diger hayvan atiklarinda yaygin olan amonyak yer alir. Bunlar ac keneleri potansiyel konakcilarin yakinina getirir, bunun uzerine diger, daha kisa menzilli uyaranlar etkili olur.

Yakin mesafeden gelen uyaranlar arasinda konagin vucut isisi gibi radyan isi, ter ve diger vucut kokularina ozgu kokular (ornegin laktik asit veya butirik asit) ve temas yer alir. Lees’in (1948) yetiskin Ixodes ricinus ile yaptigi deneylerde, 37°C’de dolasan su iceren ve koyun vucudu kokulari yayan bezle sarili bir tupe, tek basina beze veya sicak tupe gore daha guclu tepki veren yetiskin Ixodes ricinus ile yaptigi deneylerde gosterdigi gibi, radyan isi kokularla birlestirildiginde sinerjiktir.Kene Nasil Bir Canlidir?

Bazi turler belirli bir frekans araligindaki seslere tepki verir. Boophilus microplus larvalari 80-800 Hz araligindaki seslere, genellikle beslenen sigirlarin yaydigi frekanslara karsi oldukca duyarliyken, Rhipicephalus sanguineus havlayan kopeklerin cikardigi seslerden etkilenmektedir.

Gorsel ipuclari ve titresimler gibi konak bulma faaliyetlerindeki diger uyaranlar cok az calisilmistir. Gorsel imgeler, gokyuzunun parlak arka planina karsi karanlik sekilleri ayirt ettigine inanilan avci kenelerde muhtemelen daha onemlidir. Bununla birlikte, bircok turun arayis icindeki keneleri de belirgin golgelere tepki verecektir. Titresimler de uyaricidir; kenelerin pusuda tunedikleri cimenli veya otlu saplarin hisirdatilmasi, on ayaklarin gecen bir konaga tutunmak icin uzandigi karakteristik “arayis” davranisini tetikleyecektir.

Son olarak, dokunsal uyaranlar sadece konakci ile temas halinde devreye girer ve kisa menzilli kokular ve vucut isisi ile birlikte beslenme yerinin secilmesine ve kan emme faaliyetinin baslamasina katkida bulunur.
Bazi durumlarda, konakci kaynakli uyaranlardan ziyade kene kaynakli uyaranlar, kene konakci arama davranisinda kritik oneme sahiptir. Bu nedenle, Amblyomma variegatum ve Amblyomma hebraeum sigirlardan gelen CO2 ile uyarilir, ancak daha once baglanmis, beslenen keneler tarafindan yayilan toplanma-baglanma feromonunu tespit ettiklerinde kene ile enfekte hayvanlari secerler.

Konak Bulma Stratejileri
Kenelerde iki farkli konak bulma stratejisi vardir: kenelerin konakcilarin dinlenme veya ureme yerlerinin yakinindaki yuvalarda, oyuklarda veya catlaklarda yasadigi endofilik (nidikol) – Latince yuva anlamina gelen nidis’ten – strateji ve kenelerin konakcilarini aramak zorunda oldugu ekzofilik (nidikol olmayan) strateji. Bu farkli konak arama davranisi nedeniyle, endofilik ve ekzofilik keneler cevresel kosullara maruz kalma acisindan farklilik gosterir. Endofilik keneler cevresel degisIkliklerden daha iyi korunurken ve konakcilara kolayca erisilebilirken, ekzofilik keneler cevresel kosullara oldukca maruz kalirlar ve konaga erisilebilirlik konakci ekolojisine ve populasyon dinamiklerine de baglidir.

Istah, konakci temasina ve basarili parazitlige yol acan bir dizi davranissal tepkiyi baslatir. Istah, “bir konagin lokomotif olarak aranmasi veya bir bakis noktasindan aranmasidir”. Istahtan once aclik gelir ve bu da kenenin fizyolojik durumundan etkilenir; diyapoze kenelerde istah olusmaz.

Nidikol Olmayan (Ekzofilik) Keneler
Nidikol olmayan (veya ekzofilik) keneler acik, maruz kalan habitatlari isgal eden turlerdir. Cogu orman, savan, calilik, cali veya cayir bitki ortusunde gorulur; digerleri kum veya kumlu topraklarda, taslarin altinda, yariklarda ve acik ortamin baska yerlerinde gomulu kalir.

Nidikol olmayan kenelerin cogu pasif konak bulma stratejisi kullanir, yani yoldan gecen bir konakla dogrudan temas ederek (= pusu stratejisi). Cimen, ot veya calilarla kapli habitatlarda yasayan bu tur arayisci keneler, bitki ortusune tirmanir, saplarin veya dallarin uclarina tutunarak tipik bir pozda beklerler – ozellikle bir konagin gecmesine tepki olarak on bacaklar uzatilir – bu bitkisel desteklere surtunen konaklarla dogrudan temas icin. Hayvan hareketlerinin neden oldugu titresimlerin yani sira bu tur konaklardan gelen kokular, vucut isisi ve golgeler kene tepkilerini uyararak on ayaklarin uzamasina ve hizla sallanmasina neden olur. Eger temas saglanirsa, arayici keneler hayvanlarin yanindan gecerken vucutlarina tutunurlar.

Kenelerin arayis yuksekligi de edindikleri konak turlerinde onemli bir rol oynar. Genel olarak, kene arama yuksekligi, her turun veya yasam evresinin en yaygin konakcilarinin belirli yasam evresi ve buyuklugu ile guclu bir sekilde iliskilidir (Loye ve Lane, 1988; Fourie ve ark., 1991; Goddard, 1992); olgunlasmamis keneler, kucuk memelilerin ve kuslarin aktif oldugu bitki ortusunun tabanina veya yaprak tabakasina yakin yerlerde ortaya cikma egilimindeyken, yetiskinler genellikle daha buyuk hayvanlarla karsilastiklari bitki ortusunun uclarina yakin yerlerde arama yaparlar.

Bazi keneler aktif bir konak bulma stratejisi sergiler, avci keneler olarak adlandirilan bu keneler; konaklarina dogru surunur veya kosarlar. Bu hayvanlar yakinlarda gorundugunde konakcilara saldirmak icin ortaya cikarlar ve saldirmak ve beslenmek icin onlari metrelerce mesafe boyunca takip edebilirler.

Konak bulma stratejileri farkli yasam evrelerinde de farklilik gosterebilir, ornegin A. variegatum ve A. hebraeum larvalari konaklari arayarak bulurken, nimfler ve yetiskinler avci kenelerdir. Yalniz yildiz kenesi, Amblyomma americanum, hem pusu hem de avci tipi konak bulma ozelligi gosterir, cogu konaklariyla dogrudan temas yoluyla karsilasir (pusu); digerleri konak kokulari ve vucut sicakligi tarafindan cekildiginde onemli mesafeleri surunerek gecer.

Nidicolous (Endofilik) KenelerKene Nasil Bir Canlidir?
Genel olarak, nidikol keneler, CO2 vucut isisi ve cesitli kokular gibi nidikol olmayan kenelerle ayni konak kaynakli uyaran spektrumuna yanit verir. Bununla birlikte, bu uyaricilarin algilandigi aralik, nidikol olmayan kenelere gore oldukca kisadir.
Tipik olarak, bu uyaranlar ayni anda sunuldugunda en etkilidir, yani keneler sinerjize uyaranlara bireysel uyaranlardan daha guclu yanit verir. Buna ek olarak, egimler onemlidir ve bazi durumlarda kenelerin yanit veremedigi ya da yanlis yonlendirildigi ve konakci bulamadigi temel yon bilgisini saglar.

Yercekimi, cesitli turlerin konak arama davranisinda onemlidir. Diger bircok argasid turunde oldugu gibi, ozellikle gun isigi kosullarina karsilik gelen araliktaki (450-580 nm) yogun radyasyon, kene aktivitesini baskilar ve kenelerin agac tuneklerinde ve dogal yasam alanlarinin cesitli yariklarinda kalmasina neden olur.

Farkli uyaricilarin goreceli onemi nidikol turler arasinda buyuk farkliliklar gosterebilir. Bazilarinda, parazitten konaga olan mesafe son derece kisa oldugundan, konak vucut isisi ve kokulari buyuk olasilikla cok onemlidir. Konaklarina ulasmak icin onemli mesafeler (orn. metreler) boyunca goc etmek zorunda olan barinak istilaci parazitler gibi digerleri icin, yercekimi, CO2 ve hatta ses (A. cooleyi) genel uyaricilar olarak hizmet eder ve arayan keneleri, konak vucut kokulari ve radyan isi gibi daha kisa menzilli uyaricilarin parazitleri konak vucuduna goturebilecegi bir noktaya getirir.

Sert kenelerin cogu (Ixodidae), en azindan yasam dongulerinin bir asamasinda nidikol olmayan (ekzofilik) kenelerdir, ancak bazilari endofilik stratejiler de izler (ornegin, prostriat cinsi Ixodes’in Ixodidae’si) Bazen tum instarlar ayni stratejiyi izler ve bazen stratejiler instarlar arasinda farklilik gosterir, orn, Hyalomma, Rhipicephalus ve Dermacentor cinslerindeki bazi turler larva ve ergin olarak bitki ortusunde konak ararken nimfler konak uzerinde kalir (iki konakli kene).

Yumusak keneler (Argasidae) cogunlukla endofilik stratejiye sahip nidikol parazitlerdir. Bazi konakcilar alcakta yatan bitki ortusunde arayisa cikar, ancak buyuk cogunlugu yuva parazitidir ve yuvalar, magaralar veya yuvalar gibi korunakli ortamlarda ikamet eder.

Kan Besleme
Agiz parcalari
Sert kenelerin agiz parcalari yukaridan kolayca gorulebilir; yumusak kenelerin agiz parcalari ise gorulemez. Her iki ailede de gorulebilen uc bilesen vardir: distaki iki eklemli kisim oldukca hareketli palplerdir; bunlarin arasinda, ortadaki cubuk seklindeki yapi olan hipostomu koruyan eslestirilmis chelicerae bulunur.

Palpler kene beslenirken yanal olarak hareket eder ve konagin derisine girmez. Kaba hipostomun uzerinde bircok gaga benzeri cikinti vardir. Beslenirken konagin derisine dalan yapi budur. Geriye dogru yonelen cikintilar tutunmus kenenin kolayca cikarilmasini engeller.

Buna ek olarak, cogu sert kene, tukuruk bezleri tarafindan uretilen ve beslenen keneyi tam anlamiyla yerine yapistiran cimento benzeri bir madde salgilar; beslenme tamamlandiktan sonra bu madde cozulur. Yapisma derinligi ve salgilanan cimento miktari turler arasinda degisIklik gosterir.

Beslenme Suresi

Sert keneler, kene turune, yasam evresine ve konak turune bagli olarak, konakcilari uzerinde birkac gunden haftalara kadar uzun sureler boyunca beslenirler.

Sert kenelerin dis yuzeyi ya da kutikulu, yetiskin kenelerde beslenmemis vucut agirliklarinin 200-600 katina kadar cikabilen buyuk hacimli kan alimini karsilamak icin buyur.

Yumusak keneler konakcilari uzerinde birkac dakikadan gunlere kadar degisen kisa surelerle beslenirler, burada da kene turune, yasam evresine ve konakci turune bagli olarak spesifikasyonlar vardir. Bircok yumusak kenenin beslenme davranisi pire veya tahtakurusu ile karsilastirilabilir, cunku bir kez yerlestikten sonra konakcinin yuvasinda ikamet ederler ve konakci geri dondugunde hizla beslenirler. Yumusak keneler her yasam evresinde birkac kez beslenir ve disiler yasamlari boyunca kan ogunleri arasinda birden fazla kucuk yumurta grubu birakir.

Kan ogunleri sirasinda yumusak keneler vucut agirliklarini 3-5 kat artirabilir, cunku oldukca katlanmis butunlukleri, beslenmemis vucut agirliklarinin 5-10 kati kadar olabilen alinan kan hacmini karsilamak icin ek buyume olmadan genis esnemeye izin verir.

Tukuruk SalgisiKene Nasil Bir Canlidir?
Kene tukurugu, cesitli islevlere hizmet eden karmasIk bir karisimdir. Tutunduktan kisa bir sure sonra, ixodid keneler (birkac Ixodes turu haric), hipostomu cevreleyen lateks benzeri bir koni seklinde sertlesen sut beyazi bir madde salgilar.

Bu, cimento konisinin ilk cekirdegidir.

Sonraki 48-72 saat icinde ilave salgilar cimentoya kortikal katmanlar ekler; bazi turlerde bu ilave cimento salgisi, parazitin tutunmasini daha da guclendirmek icin konakcinin derisi uzerinden akar.

Cimentonun kimyasal bilesimi antijenik ve antijenik olmayan proteinlerin bir karisimindan olusur, en ic katmanlarda onemli miktarda lipid ve karbonhidrat bulunur, bu son bilesIkler cogunlukla lipo ve glikoproteinler seklindedir. Sement konisinin olusmasinin ardindan, beslenen kenenin tukuruk bezleri genisler ve protein sentezi hizlanir.

Beslenme donemine bol miktarda tukuruk sivisi salgilanmasi eslik eder. Bu tukuruk bezi aktivitesi modeli, parazit donemini karakterize eden baglanma, yara yeri olusumu, beslenme, ciftlesme ve dolum sirasina paraleldir.

Daha once aciklanan cimento oncullerine ek olarak, histokimyasal testler tukuruk bezlerinin salgi hucrelerinde cesitli enzimler oldugunu gostermistir.

Bu enzimlerin bir kisminin veya tamaminin salgilanip salgilanmadigi ve beslenme bolgesinin olusumuna veya sivi alimina katkida bulunup bulunmadigi bilinmemektedir.

Kene tukuruk bezleri ayrica antikoagulanlar, prostaglandin E2 (PGE2) ve prostasIklin, vazodilatorler, apiraz, anti-enflamatuar ajanlar, anti-histaminikler (bazi turlerde) ve digerleri dahil olmak uzere farmakolojik olarak aktif maddelerin gercek bir bereketini salgilar. Bazi turlerde, bradikininleri ve anafilatoksinleri -enflamatuar yanitin module edilmesinde onemli rol oynayan konakci proteinleri- yok eden enzimler salgilanir. Geyik kenesi Ixodes scapularis ve beyaz ayakli fare
Peromyscus leucopus gibi bazi cok basarili konakci/parazit birlikteliklerinde, bilinmeyen tukuruk ajanlari konakci bagisIklik sisteminin bilesenlerini, ornegin T hucrelerini baskilar ve boylece reddi en aza indirir.

Yasam Donusu Ixodidae
Iksodid kenelerin yasam dongusu, aile boyunca dikkat cekici derecede tekduzedir. Tum ixodid keneler yumurtlar ve tek bir nimf evresine sahiptir.

Cogu turde, her bir aktif evre bir konak arar, beslenir ve dogal ortamda gelismek icin duser (Uc konakli yasam dongusu). Sadece birkac turde, beslenen yavrular konakci uzerinde kalir ve gelisir, bu da yasam dongusunu daha da kisaltir. Bu tur keneler, bir veya daha fazla genc evrenin bu sekilde gelisip gelismedigine bagli olarak “iki konakli” veya “tek konakli” keneler olarak adlandirilir. Temel kene yasam dongusu planinda cok sayida varyasyon meydana gelir.

Ciftlesme, Ixodes cinsinin turleri haric hepsinde yalnizca konak uzerinde, yani beslenirken gerceklesir. Ixodes turleri disindaki tum ixodidler gonotrofik donguyu baslatmak icin bir kan ogunune ihtiyac duyar. Ciftlesmeyi takiben, disiler doyuncaya kadar beslenir, ardindan konaklarindan duser ve kisa bir preovipozisyon doneminin ardindan (morfogenetik diyapozu olanlar haric) ovipozisyona baslar. Yumurtlama, disilerin birkac bin yumurta biraktigi yaprak altligi, curuyen bitki ortusu veya dogal ya da insan yapimi bir barinaktaki bir catlak veya yarik gibi korunakli bir mikro ortamda surekli bir yumurtlama faaliyeti dongusu icinde gerceklesir.

Yumurta uretimi hizla artar, yumurtlamanin baslamasindan sonraki 3-5 gun icinde zirveye ulasir, ardindan tekrar kademeli olarak azalir; yumurta kutlesinin %90’i ilk 10 gun icinde birakilir, ancak az sayida yumurta 5-10 gun daha birakilmaya devam eder. Oranlar farkli turler arasinda degisIklik gosterse de, ciftlesmis disinin vucut agirliginin %50’sinden fazlasi bu surecte yumurtaya donusur. Acikca goruldugu uzere, ixodid keneler yumurtlama kapasiteleri bakimindan tum eklembacaklilar arasinda en uretken olanlardir.

Disiler yumurtlamadan sonra olurler, yani sadece bir gonotrofik dongu vardir.

Uc Konakli Yasam Dongusu
Uc konakli yasam dongusunde her bir aktif evre konak arama, beslenme ve cevrede konak disi deri degistirme modelini tekrarlar. Bu, en yaygin gelisimsel modeldir ve ixodid turlerinin buyuk cogunlugu icin karakteristiktir.

Dogal ortamdaki uygun kosullar altinda, bu tur uc konakli kenelerin yasam dongusu, larvalarin yumurtadan cikmasindan bir sonraki neslin yumurtadan cikmasina kadar, 1 yildan daha kisa bir surede tamamlanabilir. Bununla birlikte, iklim kosullari ve diyapoz, konak arama davranisini, gelisimi veya yumurtlamanin baslangicini geciktirebilir, boylece her yil yalnizca bir yasam asamasi tamamlanabilir. Bu cevresel sinirlamalar yasam dongusunun suresini 3 yila kadar uzatabilir
Yumurtlamayi takiben, yumurtalar dogal ortamda embriyogenez gecirir.

Yumurtadan ciktiktan sonra beslenmemis larvalar konak aramak icin bitki ortusune veya yuva ortamina dagilir. Uygun konaklari bulduktan sonra ilk parazit asamasi olan baglanma, beslenme ve cevrede konak disi deri degistirme baslar. Basarili olan larvalar yavasca tutunur ve beslenir; tam bir kan ogunu icin birkac gun gerekir. Doymus larvalar konaklarindan duser, korunakli bir mikro cevre bulur ve ekdiz (= deri degistirme) gecirir.

Larva tuy dokumunden ciktiktan sonra, beslenmemis nimfler tekrar konak ararlar (genellikle larvalarin beslendigi konaklara benzer konaklar) ve konak bulma, baglanma ve doyma sureci ikinci bir konakta ikinci parazit evresinde tekrarlanir. Tikanmis nimfler konaklarindan duser ve dogal ortamda uygun nislerde barinir.

Nimfal deri degisimini takiben, erginler (disi ve erkek) ortaya cikar ve ucuncu parazit evresini baslatir, konaklara tutunur, beslenir, ciftlesir ve tam dolu disiler korunakli bir mikro cevrede yumurtlamak icin duser ve olur, boylece yasam dongusu tamamlanir. Idodes spp. haric, ciftlesmenin cevrede gerceklestigi yerlerde erkekler genellikle yeniden baglanmak, tekrar beslenmek ve diger disilerle ciftlesmek icin kalir.

Larvalar, nimfler ya da yeniden baglanan ayrilmis disiler diyapoza girebilir ve uygun cevresel degisIklikler donguyu baslatmalarina izin verene kadar birkac ay boyunca (ornegin kis boyunca ya da nadiren yaz boyunca) bozulmadan kalabilir.

Prostriata’daki tek cins olan ixodid cinsi Ixodes’te cok farkli bir gelisim ve ciftlesme davranisi modeli gorulur. Bu kenelerde gametogenez, nimften eriskine gecisle baslar ve genc, beslenmemis eriskinler, gecisten kisa bir sure sonra cinsel olarak aktif hale gelir. Ciftlesme, konakta oldugu gibi beslenmeden once de gerceklesebilir ve sIklikla gerceklesir.
Bununla birlikte, bu cinsin yuva veya barinakta yasayan bircok turunde erkekler konaklarda bulunmaz. Bu turlerde, erkekler sadece korelmis disciklere sahip hipostomlara sahiptir ve beslenemezler. Kayda deger bir istisna alt cinste gorulur

Iki ve Tek Konakli Yasam Donguleri
Bu genel ixodid gelisim modelinin cesitli varyasyonlari mevcuttur.

Hyalomma anatolicum excavatum gibi birkac metastriate ixodid kene turunde iki konakli bir yasam dongusu bulunur: Beslenen larvalar konakta kalir, yerinde deri degistirir (ecdyse) ve beslenmemis nimfler yeniden baglanir. Beslenen larvalar sicak, nemli ve optimum bir mikro cevrede, konakci derisine karsi olduklarindan gelisim genellikle hizlidir Sadece tikanmalarinin ardindan nimfler ayrilir.

Daha sonra konakcidan ayrilarak yetiskin asamasina gecerler.

Tek konakli yasam dongusunun daha uc modifikasyonu, ornegin kis kenesi Dermacentor albipictus veya sigir kenesi Boophilus microplus ve diger Boophilus turlerinde gorulur: Bu turlerde larvalar tutunduktan sonra tum evreler konak uzerinde kalir. Larva ve nimfler beslenir ve yerinde kalir. Eriskin asamaya gectikten sonra, erkekler ve disiler beslenmek ve ciftlesmek icin kalir ve sadece beslenen, ciftlesen disiler dogal ortamda yumurtlamak icin duser.

Yasam Dongusu Argasidae
Argasid keneler, Ixodidae’de bulunan cok daha tek tip modelin aksine, gelisim ve beslenme davranislarinda dikkate deger bir cesitlilik sergiler.

Neredeyse tum argasid keneler, coklu parazitik evreler ve tekrarlanan gonotrofik donguler ile cok konakli bir beslenme modeline sahiptir (Hoogstraal ve Aeschlimann, 1982). Iki konakli keneler olan Ornithodoros lahorensis veya tek konakli keneler olan Otobius megnini ve O. lagophilus gibi bazi kayda deger istisnalar olmasina ragmen.

Gelisim asamalidir ve yetiskin formdan once birden fazla nimfal evre bulunur. Bu model, gelisim asamalarinin sirasinin bir larva, dort nimfal asama ve yetiskin icerdigi diger Acari’lere benzer.

Embriyogenez ve yumurtadan cikmayi takiben larvalar omurgalilara, yuva, oyuk veya diger nis ortamlarda yasayan konakcilara saldirir. Konakci temasini takiben larvalar hizla beslenir, ayrilir ve ilk nimf evresine donuserek ekdiziye ugrar.
Bazi argasid turlerinde larvalar beslenmeyip dogrudan ilk nimf evresine gecer. Digerlerinde larvalar yavas beslenir ve iki kez deri degistirir (ikinci nimf evresine ve ilk nimf beslenmeyen bir evredir).

Nimfal evreler vucut ozellikleri bakimindan minyatur erginlere benzer, ozellikle de derimsi, mememsi vucut kutikulu, ancak genital gozenek ve herhangi bir cinsel dimorfizm kaniti yoktur.

Ilk nimfal evreler nise giren konaklara tekrar saldirarak donguyu tekrarlar. Bu konakci temasi, hizli beslenme (15-30 dakika), nis icinde tikanma, ayrilma ve ekdiz dongusu birkac kez gerceklesebilir. Nimfal evrelerin kesin sayisi belirsizdir ve bazi turlerde 8 nimfal evre kaydedilmistir (Hoogstraal,1985). Nimflerin hizla beslenmesini saglayan onemli bir faktor, beslenme sirasinda veya kisa bir sure sonra koksal bezlerden atilan berrak, renksiz bir sivi olan koksal sivi seklinde fazla kan unu suyunu atma yetenekleridir. Beslenen nimfler tekrar baska bir nimf evresine gecer ve konak arama, beslenme ve deri degistirme dongusu tekrarlanir.

Erginler ortaya ciktiktan sonra ilk olarak ciftlesebilir veya konakcilara saldirabilir. Ancak Argasidae’de erginler son nimfal deri degisiminden ciktiktan sonra cinsel olarak aktif hale gelir ve gametogenezi baslatmak icin kan yemeye ihtiyac duymazlar. Ciftlesme, kanla beslenmeden once oldugu gibi sonra da gerceklesir, ancak nadiren de olsa konagin uzerinde gerceklesir. Bununla birlikte, gonotrofik dongu tamamen kanla beslenmeye baglidir (ciftlesmis disilerin otojen olarak, yani beslenmeden yumurtladigi nadir durumlar haric).

Yetiskinler konakci arar, hizla beslenir ve birkac kez tikinir. Beslenen ciftlesmis disiler her kan ogununden sonra kucuk yumurta kumeleri (<500 yumurta/dongu) yumurtlar, bunun uzerine konaklara saldirmak ve tekrar beslenmek icin geri donerler, yani birden fazla gonotrofik dongu vardir.

Bazi Ixodes turlerinde gozlemlenen modele benzer sekilde, bazi turlerin yasam dongulerinde beslenmeyen erkekler de gorulur.Kene Nasil Bir Canlidir?

Gonotrofik dongulerin sayisi, nadiren 6’yi gecse de, turler arasinda oldugu kadar tur icindeki bireyler arasinda da onemli olcude degisir. Genellikle kan ogunleri arasindaki uzun bekleme surelerini takip eden bu tekrarlanan gonotrofik dongu modeli, argasid kenelerin dollerini zaman icinde, genellikle uzun yillar boyunca kademeli olarak dagitmalarini saglar.
Argasid stratejisi, dogurgan bir disinin tum dollerinin tek bir yumurtlama faaliyeti dalgasinda uretildigi ixodidlerden cok farklidir.

Diyapoz, konakcilari donene veya yeni konakcilar gelene kadar aylarca bos yuvalarda veya yuvalarda hayatta kalmak zorunda olan argasid turlerinin cogunun gelisim suresini duzenleyen onemli bir faktordur.
Tum yasam dongusunun tamamlanma suresi genellikle sert kenelerinkinden cok daha uzundur ve birkac yil surer. Ayrica, bircok yumusak kene acliga karsi esrarengiz bir dirence sahiptir ve kan yemeden yillarca hayatta kalabilir.

Yumurta

Ciftlesme ve kan ogununun tamamlanmasindan sonra, disi keneler yumurtalarini birakmak icin olgunlasmamislarin deri degistirmek icin kullandiklarina benzer korunakli ortamlar ararlar.

Yumurtlama ile yumurtlama baslangici arasindaki donem yumurtlama oncesi donemdir; uzunlugu ture, sicakliga, diyapoza ve muhtemelen diger faktorlere bagli olarak degisir.

Maksimum yumurta verimi normalde sadece ciftlesmis ve dolgunluga ulasmis disiler tarafindan uretilir.

Ciftlesmis, kanla beslenen keneler tarafindan uretilen yumurta sayisi, en onemlileri kan unu hacmi, yumurta buyuklugu ve turler olmak uzere bircok faktore baglidir.

Kan ogunu hacmi, birakilan yumurta sayisini etkileyen en onemli belirleyicidir. Genel olarak, daha buyuk kan ogunleri tuketen disiler daha fazla yumurta birakir.

Argasidae’de, her kan ogununden sonra kucuk yumurta gruplari birakilir. Bu keneler bircok kez beslenme ve yumurtlama yetenegine sahiptir, yani coklu gonotrofik donguleri vardir. Argas persicus’ta, yiginlar 47 ila 646 yumurta icermektedir.
Ixodidae’de, ciftlesen disiler tek bir gonotrofik dongude binlerce yumurta birakir. Ixodid keneler, belki de herhangi bir hematofag artropodun en yuksegi olan olaganustu bir dogurganlik sergiler. Tipik bir ornek olan Dermacentor variabilis’te yumurtlama, disilerin beslenmesinden sonraki 3-6 gun icinde baslar. Yumurta uretimi hizla artar, 4. gunde zirveye ulasir ve 16-17 gun daha devam ederek toplam 20-21 gunluk bir yumurtlama donemi olusturur. Amerikan Kopek kenesi ortalama 5.380 yumurta/disi birakir.

Tek bir kene icin kaydedilen en buyuk yumurta kutlesi, tek bir Amblyomma nuttalli disisinden elde edilen 22.891’dir.

Larva
Ilk olgunlasmamis evre olan larvalarin (genellikle tohum keneleri olarak adlandirilir) yalnizca alti bacagi vardir. Beslenmeyen larvalar birkac yuz (Argasidae, yumusak keneler) ile birkac bin (Ixodidae, sert keneler) arasinda degisen sayida yumurtadan cikar.

Uygun bir konak bulmanin zorlugu nedeniyle larvalar beslenmeden uzun sure dayanabilir. Konakci temasini takiben larvalar tutunur, agiz parcalarini konakci derisine sokar ve beslenir. Beslenme, ture ve konaga bagli olarak birkac gun icinde tamamlanir. Bazi argasid turlerinde larvalar beslenmez.

Bogulmus larva, beslenmemis sekiz bacakli bir nimfe donusur.

Nimf
Nimfler sekiz bacakli olmalari bakimindan yetiskin kenelere benzerler. Ancak genital acikliklari yoktur. Nimfler, uygun bir konak bulana kadar uzun sure beslenmeden yasayabilmelidir.

Sert kenelerin sadece bir nimfal instari varken yumusak kenelerin birkac nimfal instari olabilir.

Yumusak keneler genellikle yasam dongusunde bircok nimf donemine sahiptir ve nimf donemlerinin sayisi ayni tur icinde bile tutarli degildir. Beslenme faktorlerinin, ozellikle onceki evrelerde alinan kan hacminin, nimfal evre sayisinin onemli bir gostergesi olduguna inanilmaktadir. Dahasi, erkekler genellikle disilerden daha erken ortaya cikar, yani erkeklerin disilere gore 1 veya 2 daha az nimf evresine ihtiyaci vardir.
Argasidae’de bu kadar cok nimf evresinin gecmesi, Ixodidae’ye gore cok daha uzun bir yasam dongusune katkida bulunur. Buna ek olarak, bircok argasid kenesi gelisimleri sirasinda uzun sure acliga dayanabilir, boylece yasam dongusu yillarca uzayabilir.

Yetiskin
Nimfal deri degistirmeyi takiben, ixodid eriskinler konakcilara saldirmak icin ortaya cikar, beslenir, ciftlesir ve beslenen disiler korunakli bir mikro cevreye yumurtlamak icin duserek yasam dongusunu tamamlar.

Erkek sert keneler genellikle ciftlesmeden kisa bir sure sonra olur ve disiler yumurtalarini biraktiktan kisa bir sure sonra olur.

Ortaya ciktiktan sonra, argasid erginleri once nis icinde ciftlesebilir veya konakcilara saldirabilir. Konakci temasini takiben, erginler hizla beslenir, tikanir ve duser. Ciftlesen disiler kucuk yumurta kumelerini yumurtlar, bunun uzerine konakcilara saldirmak ve tekrar beslenmek icin geri donerler. Eriskinler konakcilari arar, birkac kez beslenir ve tikanir ve beslenen ciftlesmis disiler her kan ogununden sonra yumurtlar. Yetiskin yumusak keneler genellikle daha uzun omurludur ve yumurtlama disinin periyodik bir aktivitesidir.

Kene Habitatlarindan Kacinin!

Mumkun oldugunca, ozellikle kenelerin nimflerinin beslendigi ilkbahar ve yaz aylarinda, kene bulasma ihtimali olan alanlara girmekten kacinin. Keneler nemli, golgeli ortamlari, ozellikle de agaclik, calilik veya asiri buyumus cimenlik habitatlarda yaprak copu ve alcak bitki ortusu bulunan alanlari tercih eder.

Kisisel Korunma Onlemlerini Kullanin

Bir kisinin keneye maruz kalmasina neden olabilecek faaliyetleri tamamen ortadan kaldirabilecegini varsaymak mantiksizdir. Bu nedenle, onleme tedbirleri kisisel korunmaya yonelik olmalidir.
Ormanlik veya calilik alanlarda kamp yaparken veya yuruyus yaparken: Mumkunse patikanin ortasina dogru ilerleyin ve potansiyel olarak kene istilasina ugramis alanlardan kacinin.
Uzun kollu gomlekler ve uzun pantolonlar (sort degil) giyin ve pantolonlarin alt kisimlarini coraplarin veya botlarin ust kisimlarina sokun. Sik dokunmus kumaslardan acik renkli giysiler giymek, surunen keneleri bulmayi kolaylastirir.
Ozellikle ormandan ayrildiktan sonra keneler icin sIk sIk kontrol edin. Yaygin tutunma yerleri arasinda koltuk altlari, kasIklar, diz arkasi ve ense bulunur.
Bas, boyun ve kulaklara ozel dikkat gostererek cocuklari sIk sIk muayene edin. Uzun otlardan ve alcak calilardan kacinmalarini ogretin.
Keneleri cikarin ve laboratuvar testleri icin saklayin.
Kovucular etiket talimatlarina gore ciltte veya giysilerde kullanilabilir.
Evcil hayvanlarin serbestce dolasmasina izin vermeyin.
Genel olarak, evcil hayvanlarin serbestce dolasmasina izin verilmesi tavsiye edilmez. Serbestce dolasan evcil hayvanlar kene sorunlarinin devam etmesine yardimci olur ve evcil hayvanlar da kene kaynakli hastaliklara yakalanabilir. Evcil hayvanlarin serbestce dolasmasina izin veriliyorsa, ozellikle de ic mekanlara girmelerine izin veriliyorsa, onlari her gun kontrol edin. Hayvanlarin mobilya uzerinde dinlenmesine izin vermeyin ve onlarla ayni yatakta uyumayin.

Kene istilasina ugramis alanlara serbest erisimi olan kopek ve kedilerde onleyici tedbirler – ideal olarak kovucu aktivite ile – etiket talimatlarina gore duzenli olarak kullanilmalidir.

Kene Cikarma

Bagli keneleri cikarmak icin asagidaki prosedur onerilir:
Ince uclu cimbiz, ozel kene cimbizi kullanin veya parmaklarinizi bir mendil, kagit havlu veya lastik eldivenle koruyun. Mumkunse keneleri ciplak elle cikarmaktan kacinin.
Keneyi deri yuzeyine mumkun oldugunca yakin tutun ve sabit, esit bir basincla yukari dogru cekin. Keneyi bukmeyin veya sarsmayin; bu, agiz parcalarinin kopmasina ve deride kalmasina neden olabilir. Boyle bir durumda agiz parcalarini cimbizla cikarin.
Kene cikarildiktan sonra
Kenenin vucudunu sIkmayin, ezmeyin veya delmeyin cunku sivilari (tukuruk, vucut sivilari, bagirsak icerigi) bulasici organizmalar icerebilir.
Keneyi cikardiktan sonra isirik bolgesini iyice dezenfekte edin ve ellerinizi su ve sabunla yikayin.
Doktorunuzun veya veterinerinizin dogru teshis koymasina yardimci olabileceginden keneyi tanimlamak ve olasi ileri tetkikler icin saklamayi dusunebilirsiniz. Keneyi plastik bir torbaya veya agzi kapali kucuk bir plastik kaba koyun ve dondurucuya kaldirin.

Keneye Maruz Kaldiktan Sonra Tibbi Tavsiye Icin Genel Hususlar
Insan veya hayvan derisi uzerinde serbestce hareket eden ve henuz tutunmamis keneler patojenleri bulastiramaz, bu nedenle bu keneler cikarilmali ve imha edilmelidir.
Bazi patojenler keneler tarafindan tutunmadan sonraki birkac saat icinde bulasabilir, bu nedenle kenenin tutunmasi ve beslenmesi gereken urun uzerinde tutunmayi onleyen, yani kovucu etkiye sahip urunlerin kullanilmasi dusunulebilir.
Cikarildiktan sonra kene isirik bolgelerini iltihaplanma, eritem vb. belirtiler acisindan gozlemleyin.

Halk Ilaclari

Vazelin ya da sicak kibrit kullanimi gibi folklorik careler kenenin deriden ayrilmasini tesvik etmek icin cok az ise yarar. Aslinda, keneyi tahris ederek ve daha fazla tukuruk salgilamasi veya bagirsak icerigini kusmasi icin uyararak, patojeni bulastirma sansini artirarak sorunlari daha da kotulestirebilirler. Bu kene cikarma yontemlerinden kacinilmalidir. Bir dizi kene cikarma cihazi piyasaya surulmustur, ancak duz bir ince uclu cimbiz seti zaten yeterlidir.

ALİNTİ ~

17.Eylül.2022	#1
Çevrimdışı CeReN Bizimsohbet.net	Kene Nasil Bir Canlidir? Keneler dunya genelinde memelilerin, kuslarin ve surungenlerin kanla beslenen onemli dis parazitleridir, ancak bolgesel olarak cok farkli turler soz konusudur. Kene gelisim dongusunun tum asamalari (larva, nimf ve yetiskin) omurgalilar uzerinde parazittir. Hem ixodid hem de argasid kenelerin gec Paleozoik donemden erken Mezozoik doneme kadar var oldugu ileri surulmektedir. TaksonomiKene Nasil Bir Canlidir? Keneler, hayvanlar aleminin boceklerle ayni filumunun (Arthropoda) uyeleridir, ancak farkli bir sinifta yer alirlar. Chelicerata alt filumu, yine birkac alt sinif iceren Arachnida sinifini icerir. Acari (syn. Acaria, Acarina, Acarida) alt sinifi keneleri icerir. Acarines’in bir ozelligi, boceklerdeki bilinen uc vucut segmenti olan bas, gogus ve karin bolgesinin aksine, vucut segmentlerinin asiri derecede kaynasmis olmasidir. Kenelerin Taksonomisi Filum: Arthropoda Sinif: Arachnida Alt sinif: Acaria (Acari, Acarina, Acarida) Takim: Anactinotrichidea (= Parazitoformes) Alt takim: Ixodida (= Metastigmata) Aile : Ixodidae (Sert Keneler) – Argasidae (Yumusak Keneler) Acari takimi Parasitiformes ve Acariformes olarak alt gruplara ayrilir. Kenelerin ait oldugu Parasitiformes takiminin podosoma kisminda (bacak tasiyan kisim) stigmatal porlar ve serbest eklemli coxae vardir. Stigmenleri coxa III’un arkasinda veya coxa IV’un arkasinda bulunabildigi icin alt takimlari Metastigmata’dir. Uyeleri, asagidaki ortak ozelliklere sahip zorunlu kan emici parazitlerdir: Haller organi – tarsus I uzerinde karmasIk bir duyu organi Ventral disli hipostom Sadece iki eklemli seliser Stigmen’in etrafindaki peritreme Metastigmata takimi uc familyadan olusur: Ixodidae (sert keneler), Argasidae (yumusak keneler) ve Nuttalliellidae. Nuttalliellidae sadece tek bir turle temsil edilir, Nutalliella namaqua; Guney ve Guney-Bati Afrika’da kucuk memelilerin paraziti olarak bulunur. Dolayisiyla, ilgili iki kene ailesi Ixodidae (sert keneler) ve Argasidae’dir (yumusak keneler). Kene turlerinin dogru bir sekilde tanimlanmasi, kene kaynakli hastaliklarin tespit ve teshisinde onemli bir faktordur ve kene kontrolu icin bir on kosuldur. Sert Tiklayislar Ixodidae familyasi, 13 cins ve yaklasIk 650 tur ile acik ara en buyuk ve ekonomik acidan en onemli kene familyasidir. Bu familyanin ana ozelligi, keneleri diger familyalardan ayiran duz bir dorsal sklerotize skutum veya kalkandir. Bu sklerotize plaka erkegin tum dorsal yuzeyini kaplarken, disinin dorsal yuzeyinin sadece ucte birini kaplar. Disinin beslenmesi sirasinda skutumun boyutu sabit kalir, boylece artan dolgunlukla birlikte vucudun giderek daha kucuk bir kismini kaplar. Gozler, eger varsa, skutumun postero-lateral kenarlarinda gorulur. Ayrica, diken gibi calisan ve kolay ayrilmayi onleyen saglam dislere sahip guclu yapili bir hipostom da tipiktir. Bu durum familyaya bu ismin verilmesine yol acmistir (Yunanca: Ixos = tutkal). Tum ixodid kenelerde palpler 4 segment icerir; kucuk terminal (4.) segment (duyusal sensilla ile) geri cekilebilir ve segment III’un ventral yuzeyindeki bir boslukta bulunur. Agiz parcalari cift chelicerae, segmentli palpler ve ventralde yer alan disli hipostomdan olusur ve hepsi basis capituli uzerine monte edilmistir. Karakteristik olarak, sert kenelerde kapitulum dorsalden gorulebilir. Sert keneler basis capituli’nin sekli ve anal oluklarin bicimi ile ayirt edilebilir. Peritreme veya oluk buyuktur ve stigmal plakanin etrafinda acikca gorulebilir. Oluklar, vucut kutikulunde, genellikle ventral yuzeyde derin, dogrusal cokuntulerdir. Yumusak TiklarKene Nasil Bir Canlidir? Argasidae familyasi 5 cins (Argasinae (orn. Argas reflexus, A. vespertilionis), Ornithodorinae (orn. Ornithodorus hermsi, O. coriaceus, O. moubata), Otobinae (orn. Otobius megnini), Antricolinae, Nothoaspinae) ve yaklasIk 170 tur icerir. Yumusak keneler inornattir ve oval veya armut seklinde bir dis hat ile granullu derimsi bir gorunume sahiptir. Skutumdan yoksundurlar ancak cogu tur, kutikul yuzeyinin uzerinde cikinti yapan sirt yapilari olan kucuk mammillae ile kapli merkezi konumlu bir dorsal plaka tasir. Disk olarak adlandirilan ve kas tutunma yerlerini temsil eden daire alti cokuntuler, dorsal ve ventral yuzey uzerinde karakteristik desenlerde gorulur. Larvalarda genellikle oval bir dorsal kalkan bulunur, ancak bu yapi her zaman vucudun on kisminda bulunan ixodid scutum ile karistirilmamalidir. Erkek ve disi dimorfizmleri sadece genital porun gorunumu ile ayirt edilebilir. Erginlerde ve nimflerde, kapitulum ventral olarak girintilidir, subterminaldir, dorsal gorunumden gizlenmistir. Gozler, mevcut oldugunda, vucudun yan yuzeyinde gorulur. Islevi bilinmeyen ventral organ, anusun posteriorunda genis bir enine cikinti olarak gorulur. Spiracles, bacak III ve IV’un coxae’leri arasindaki supracoxal kivrimlarda gorulur. Dagilim Dunya capinda yaklasIk 850 kene turu tanimlanmistir. Ixodidae (sert keneler) familyasi, 13 cins ve yaklasIk 650 tur ile acik ara en buyuk ve ekonomik acidan en onemli familyadir. Kahverengi kopek kenesi Rhipicephalus sanguineus, kopekler icin dunya capinda onem tasiyan tek turdur; diger tum evcil hayvan kene turleri ise cok farkli cografi onemlere sahiptir. Kopek ve kedilerde gorulen sert kene (Ixodidae) turlerinin dagilimi Kuzey Amerika Lone Star kene (Amblyomma americanum) Korfez Kiyisi kenesi (Amblyomma maculatum) Amerikan Kopek Kenesi (Dermacentor variabilis) Rocky Dagi Agac Kenesi (Dermacentor andersoni) Bati Kara Bacakli Kene (Ixodes pacificus) Kara bacakli kene (Ixodes scapularis) Kahverengi kopek kenesi, Kennel kenesi (Rhipicephalus sanguineus) Dikenli kulak kenesi (Otobius megnini) Guney Amerika Kahverengi kopek kenesi, Kennel kenesi (Rhipicephalus sanguineus) Avrupa Hint fasulyesi kenesi, koyun kenesi, agac kenesi (Ixodes ricinus) Tilki kenesi, orman kenesi (Ixodes canisuga) Kirpi kenesi (Ixodes hexagonus) Tayga kenesi (Ixodes persulcatus) Kahverengi kopek kenesi, Kennel kenesi (Rhipicephalus sanguineus) Bataklik kenesi, Cayir kenesi, Suslu kopek kenesi (Rhipicephalus bursa) Suslu koyun kenesi (Rhipicephalus turanicus) Kirmizi koyun kenesi (Rhipicephalus pusillus) Cali kenesi, Relict kenesi (Dermacentor reticulatus) Kemik bacakli kene (Dermacentor marginatus) Asya Asya uzun boynuzlu kenesi, Cali kenesi (Haemaphysalis longicornis) Kahverengi kopek kenesi, Kennel kenesi (Rhipicephalus sanguineus) Avustralya Kanguru kenesi (Amblyomma triguttatum) Asya uzun boynuzlu kenesi, Cali kenesi (Bothricroton sp.) Tazmanya felc kenesi (Haemaphysalis bancrofti) Felc kenesi (Haemaphysalis longicornis) Ixodes cornuatus (Kahverengi kopek kenesi, Kennel kenesi) Afrika Kahverengi kopek kenesi, Kennel kenesi (Rhipicephalus sanguineus) Butunluk Kenenin butunlugu epidermis ve kutikuladan olusur. Kutikula, butunlugun olu, dis kismidir. Butunlugun ic, canli kismini olusturan epidermis tarafindan salgilanir. Kutikul, daha ince olan epikutikul ve cok daha kalin olan protein ve kitinden olusan prokutikul olarak ayrilabilir. Bununla birlikte, ixodid kenelerde ekzokutikul olarak adlandirilan prokutikulun dis kismi belirli bolgelerde, yani skutumda sklerotize olur. Butunluk, vucut ortusu, su kaybina karsi birincil koruma ve ayni zamanda dis iskelet olarak hizmet eder. Mekanik ve diger fiziksel hasar turlerine karsi koruma saglar. Sinir Sistemi Merkezi sinir sisteminin hicbir kismi kenenin gnathosomasi icinde yer almaz, bu nedenle genellesmis eklembacaklida basa karsilik gelmez. Kene merkezi sinir sistemi diger Chelicerata’ya gore daha yogundur. Synganglion olarak adlandirilan “beyin”, ikinci coxae seviyesinde merkezi olarak bulunur. Synganglion, beyin ganglionlari ve abdominal sinir kordonunun tek bir kutle halinde birlesmesiyle olusur. Diger acari’lerde oldugu gibi ozofagus tarafindan iki kisma ayrilir. Kranial, preozofageal kisim protocerebrum, optik loblar, cheliceral ve pedipalpal ganglionl ganglionlar ve stomodeal pons veya kopruden olusur. Incelenen tum kenelerin, hatta “gozsuz” kenelerin (Aponomma, Ixodes, Haemaphysalis) bile iyi gelismis fotoreseptorlere sahip oldugu bulunmustur. Ayrica beyinde optik sinirleri ve optik gangliyonlari vardir. Bir cift sinir seti optik loblardan uzanir, ikinci bir cift sinir seti chelicerae’ye hizmet eder ve ucuncusu pedipalpleri innerve eder. Eslesmemis stomodeal veya faringeal sinir farinksi innerve eder.Kene Nasil Bir Canlidir? Singanglionun postozofageal kismi, yetiskin kenede dort cift bacaga hizmet eden dort cift pedal gangliona yol acar. Ince “sempatik” sinirler, dort pedal sinir govdesini synganglion’un her iki yaninda lateral olarak birbirine baglar. Birkac cift opisthosomal sinir ic organlari innerve eder. Bacak 1’in pedal gangliyonlarinin ventral loblari, pedal sinir 1’den koku lifleri aldigi dusunulen ve koku loblari olarak adlandirilan oldukca farklilasmis noropil alanlari icerir. Iliskisel merkezler iki tarafli simetrik birkac glomeruler yapi ile temsil edilir. Ozofagus oncesi kisimdaki anterodorsal, posterodorsal ve ventral glomeruller sinir lifi govdeleri ile birbirine baglidir. Singanglionun postozofageal kismindaki sinir lifleri ve govdelerinden olusan bir kompleks, bes seviyeli bir komissur-baglanti sistemi olusturur. Synganglion ve tum periferik sinirler, altinda nispeten ince bir glial hucre tabakasi olan perinoriyum bulunan bir bag dokusu kilifi olan norilemma ile kaplidir. Bu tabakalarin altinda, subperinoral glial hucreler, synganglion kutlesinin buyuk kismini olusturan merkezi fibroz noropili cevreleyen sinir hucresi govdelerinden olusan bir korteks tabakasinin her iki tarafinda yer alir. Sinir sistemi dolasim sistemi ile yakindan iliskilidir. Merkezi sinir sisteminin tamami dolasim sisteminin perinoral sinusu icinde yer alir; bu sinus dorsal aort damarini alir ve ana sinir govdelerini cevreleyen damarlara yol acar. Lokomosyon Keneler tipik olarak hekzapod (alti bacakli) larvalara ve oktapod (sekiz bacakli) nimf ve eriskinlere sahip akarinlerdir. Bacaklari eklemlidir ve yedi bolume ayrilir: coxa, trochanter, femur, genu, tibia, tarsus ve pretarsus. Terminal pretarsus, bazal bir sap, cift penceler ve membranoz bir pulvillustan olusur. Pulvillus argasid kenelerde yoktur. Bacaklar birincil olarak yuruyebilirken, diger islevlere hizmet etmek uzere modifiye edilebilirler. Acari’lerin bacaklari duz veya cesitli sekillerde suslenmis olabilir ve genellikle bir dizi dokunsal ve duyusal killara sahiptir. Tarsus I’in dorsal yuzeyinde, Haller organi, karmasIk bir duyusal yapi bulunur. Beslenme Keneler zorunlu kanla beslenen canlilardir. Tum aktif evreler beslenme kaynagi olarak ve yetiskinlerde sperm veya yumurta uretimi icin kana ihtiyac duyar. Kanla beslenmeyle iliskili mekanik surecler ve tukuruk salgilari nedeniyle, kene-konak parazit etkilesimi karmasIktir. Paratiz Konak Etkilesimi Bazi kene turleri uzmanlasmistir – konakciya ozgudurler ve sadece belirli konakcilardan beslenirler; sigir kenesi Boophilus microplus gibi, tum gelisim asamalari ayni konakcidan beslenen ve gelisen tek konakci bir kenedir. Bununla birlikte, bircok kene genelcidir ve firsatci beslenir. Ornegin, Amblyomma americanum memeliler, kuslar ve surungenlerle beslenir ve benzer sekilde Ixodes ricinus’un genis bir konak spektrumuna sahip oldugu bilinmektedir. Ayrica, refakatci hayvanlar icin en uygun keneler uc konakli kenelerdir ve her gelisim asamasi yeni bir konak bulur. Bu genis konak spektrumu, daha once bir konaga bildirilmemis yeni patojenleri bulastirma riski de dahil olmak uzere kene kaynakli hastaliklar icin bir rezervuar olusturur. Keneler ve konakcilar arasindaki temas en az 5 kosul tarafindan duzenlenir. Bunlar gun uzunlugu, sicaklik, nem gibi mevsimsel ve gunluk etkilerden (abiyotik parametreler) olusur. Geri kalani ise kene icindeki biyolojik surecler, konakci icindeki biyolojik surecler ve ikisi arasindaki etkilesimler gibi biyotik parametreleri icerir. Konak Arayisi Ev sahibi uyaranlar Konak arayan keneler, olasi konaklardan gelen cesitli uyaranlari tanir ve bu da konak bulma davranislarini harekete gecirir. Kokular suphesiz en onemli ve en iyi calisilmis uyaranlardir. Konak kaynakli kokular, spesifik ve ruzgar akimlari ile tasindiginda yon bilgisi de saglar. En onemli konak kaynakli kokular arasinda hayvan nefesinin bir bileseni olan karbondioksit ile idrar ve diger hayvan atiklarinda yaygin olan amonyak yer alir. Bunlar ac keneleri potansiyel konakcilarin yakinina getirir, bunun uzerine diger, daha kisa menzilli uyaranlar etkili olur. Yakin mesafeden gelen uyaranlar arasinda konagin vucut isisi gibi radyan isi, ter ve diger vucut kokularina ozgu kokular (ornegin laktik asit veya butirik asit) ve temas yer alir. Lees’in (1948) yetiskin Ixodes ricinus ile yaptigi deneylerde, 37°C’de dolasan su iceren ve koyun vucudu kokulari yayan bezle sarili bir tupe, tek basina beze veya sicak tupe gore daha guclu tepki veren yetiskin Ixodes ricinus ile yaptigi deneylerde gosterdigi gibi, radyan isi kokularla birlestirildiginde sinerjiktir.Kene Nasil Bir Canlidir? Bazi turler belirli bir frekans araligindaki seslere tepki verir. Boophilus microplus larvalari 80-800 Hz araligindaki seslere, genellikle beslenen sigirlarin yaydigi frekanslara karsi oldukca duyarliyken, Rhipicephalus sanguineus havlayan kopeklerin cikardigi seslerden etkilenmektedir. Gorsel ipuclari ve titresimler gibi konak bulma faaliyetlerindeki diger uyaranlar cok az calisilmistir. Gorsel imgeler, gokyuzunun parlak arka planina karsi karanlik sekilleri ayirt ettigine inanilan avci kenelerde muhtemelen daha onemlidir. Bununla birlikte, bircok turun arayis icindeki keneleri de belirgin golgelere tepki verecektir. Titresimler de uyaricidir; kenelerin pusuda tunedikleri cimenli veya otlu saplarin hisirdatilmasi, on ayaklarin gecen bir konaga tutunmak icin uzandigi karakteristik “arayis” davranisini tetikleyecektir. Son olarak, dokunsal uyaranlar sadece konakci ile temas halinde devreye girer ve kisa menzilli kokular ve vucut isisi ile birlikte beslenme yerinin secilmesine ve kan emme faaliyetinin baslamasina katkida bulunur. Bazi durumlarda, konakci kaynakli uyaranlardan ziyade kene kaynakli uyaranlar, kene konakci arama davranisinda kritik oneme sahiptir. Bu nedenle, Amblyomma variegatum ve Amblyomma hebraeum sigirlardan gelen CO2 ile uyarilir, ancak daha once baglanmis, beslenen keneler tarafindan yayilan toplanma-baglanma feromonunu tespit ettiklerinde kene ile enfekte hayvanlari secerler. Konak Bulma Stratejileri Kenelerde iki farkli konak bulma stratejisi vardir: kenelerin konakcilarin dinlenme veya ureme yerlerinin yakinindaki yuvalarda, oyuklarda veya catlaklarda yasadigi endofilik (nidikol) – Latince yuva anlamina gelen nidis’ten – strateji ve kenelerin konakcilarini aramak zorunda oldugu ekzofilik (nidikol olmayan) strateji. Bu farkli konak arama davranisi nedeniyle, endofilik ve ekzofilik keneler cevresel kosullara maruz kalma acisindan farklilik gosterir. Endofilik keneler cevresel degisIkliklerden daha iyi korunurken ve konakcilara kolayca erisilebilirken, ekzofilik keneler cevresel kosullara oldukca maruz kalirlar ve konaga erisilebilirlik konakci ekolojisine ve populasyon dinamiklerine de baglidir. Istah, konakci temasina ve basarili parazitlige yol acan bir dizi davranissal tepkiyi baslatir. Istah, “bir konagin lokomotif olarak aranmasi veya bir bakis noktasindan aranmasidir”. Istahtan once aclik gelir ve bu da kenenin fizyolojik durumundan etkilenir; diyapoze kenelerde istah olusmaz. Nidikol Olmayan (Ekzofilik) Keneler Nidikol olmayan (veya ekzofilik) keneler acik, maruz kalan habitatlari isgal eden turlerdir. Cogu orman, savan, calilik, cali veya cayir bitki ortusunde gorulur; digerleri kum veya kumlu topraklarda, taslarin altinda, yariklarda ve acik ortamin baska yerlerinde gomulu kalir. Nidikol olmayan kenelerin cogu pasif konak bulma stratejisi kullanir, yani yoldan gecen bir konakla dogrudan temas ederek (= pusu stratejisi). Cimen, ot veya calilarla kapli habitatlarda yasayan bu tur arayisci keneler, bitki ortusune tirmanir, saplarin veya dallarin uclarina tutunarak tipik bir pozda beklerler – ozellikle bir konagin gecmesine tepki olarak on bacaklar uzatilir – bu bitkisel desteklere surtunen konaklarla dogrudan temas icin. Hayvan hareketlerinin neden oldugu titresimlerin yani sira bu tur konaklardan gelen kokular, vucut isisi ve golgeler kene tepkilerini uyararak on ayaklarin uzamasina ve hizla sallanmasina neden olur. Eger temas saglanirsa, arayici keneler hayvanlarin yanindan gecerken vucutlarina tutunurlar. Kenelerin arayis yuksekligi de edindikleri konak turlerinde onemli bir rol oynar. Genel olarak, kene arama yuksekligi, her turun veya yasam evresinin en yaygin konakcilarinin belirli yasam evresi ve buyuklugu ile guclu bir sekilde iliskilidir (Loye ve Lane, 1988; Fourie ve ark., 1991; Goddard, 1992); olgunlasmamis keneler, kucuk memelilerin ve kuslarin aktif oldugu bitki ortusunun tabanina veya yaprak tabakasina yakin yerlerde ortaya cikma egilimindeyken, yetiskinler genellikle daha buyuk hayvanlarla karsilastiklari bitki ortusunun uclarina yakin yerlerde arama yaparlar. Bazi keneler aktif bir konak bulma stratejisi sergiler, avci keneler olarak adlandirilan bu keneler; konaklarina dogru surunur veya kosarlar. Bu hayvanlar yakinlarda gorundugunde konakcilara saldirmak icin ortaya cikarlar ve saldirmak ve beslenmek icin onlari metrelerce mesafe boyunca takip edebilirler. Konak bulma stratejileri farkli yasam evrelerinde de farklilik gosterebilir, ornegin A. variegatum ve A. hebraeum larvalari konaklari arayarak bulurken, nimfler ve yetiskinler avci kenelerdir. Yalniz yildiz kenesi, Amblyomma americanum, hem pusu hem de avci tipi konak bulma ozelligi gosterir, cogu konaklariyla dogrudan temas yoluyla karsilasir (pusu); digerleri konak kokulari ve vucut sicakligi tarafindan cekildiginde onemli mesafeleri surunerek gecer. Nidicolous (Endofilik) KenelerKene Nasil Bir Canlidir? Genel olarak, nidikol keneler, CO2 vucut isisi ve cesitli kokular gibi nidikol olmayan kenelerle ayni konak kaynakli uyaran spektrumuna yanit verir. Bununla birlikte, bu uyaricilarin algilandigi aralik, nidikol olmayan kenelere gore oldukca kisadir. Tipik olarak, bu uyaranlar ayni anda sunuldugunda en etkilidir, yani keneler sinerjize uyaranlara bireysel uyaranlardan daha guclu yanit verir. Buna ek olarak, egimler onemlidir ve bazi durumlarda kenelerin yanit veremedigi ya da yanlis yonlendirildigi ve konakci bulamadigi temel yon bilgisini saglar. Yercekimi, cesitli turlerin konak arama davranisinda onemlidir. Diger bircok argasid turunde oldugu gibi, ozellikle gun isigi kosullarina karsilik gelen araliktaki (450-580 nm) yogun radyasyon, kene aktivitesini baskilar ve kenelerin agac tuneklerinde ve dogal yasam alanlarinin cesitli yariklarinda kalmasina neden olur. Farkli uyaricilarin goreceli onemi nidikol turler arasinda buyuk farkliliklar gosterebilir. Bazilarinda, parazitten konaga olan mesafe son derece kisa oldugundan, konak vucut isisi ve kokulari buyuk olasilikla cok onemlidir. Konaklarina ulasmak icin onemli mesafeler (orn. metreler) boyunca goc etmek zorunda olan barinak istilaci parazitler gibi digerleri icin, yercekimi, CO2 ve hatta ses (A. cooleyi) genel uyaricilar olarak hizmet eder ve arayan keneleri, konak vucut kokulari ve radyan isi gibi daha kisa menzilli uyaricilarin parazitleri konak vucuduna goturebilecegi bir noktaya getirir. Sert kenelerin cogu (Ixodidae), en azindan yasam dongulerinin bir asamasinda nidikol olmayan (ekzofilik) kenelerdir, ancak bazilari endofilik stratejiler de izler (ornegin, prostriat cinsi Ixodes’in Ixodidae’si) Bazen tum instarlar ayni stratejiyi izler ve bazen stratejiler instarlar arasinda farklilik gosterir, orn, Hyalomma, Rhipicephalus ve Dermacentor cinslerindeki bazi turler larva ve ergin olarak bitki ortusunde konak ararken nimfler konak uzerinde kalir (iki konakli kene). Yumusak keneler (Argasidae) cogunlukla endofilik stratejiye sahip nidikol parazitlerdir. Bazi konakcilar alcakta yatan bitki ortusunde arayisa cikar, ancak buyuk cogunlugu yuva parazitidir ve yuvalar, magaralar veya yuvalar gibi korunakli ortamlarda ikamet eder. Kan Besleme Agiz parcalari Sert kenelerin agiz parcalari yukaridan kolayca gorulebilir; yumusak kenelerin agiz parcalari ise gorulemez. Her iki ailede de gorulebilen uc bilesen vardir: distaki iki eklemli kisim oldukca hareketli palplerdir; bunlarin arasinda, ortadaki cubuk seklindeki yapi olan hipostomu koruyan eslestirilmis chelicerae bulunur. Palpler kene beslenirken yanal olarak hareket eder ve konagin derisine girmez. Kaba hipostomun uzerinde bircok gaga benzeri cikinti vardir. Beslenirken konagin derisine dalan yapi budur. Geriye dogru yonelen cikintilar tutunmus kenenin kolayca cikarilmasini engeller. Buna ek olarak, cogu sert kene, tukuruk bezleri tarafindan uretilen ve beslenen keneyi tam anlamiyla yerine yapistiran cimento benzeri bir madde salgilar; beslenme tamamlandiktan sonra bu madde cozulur. Yapisma derinligi ve salgilanan cimento miktari turler arasinda degisIklik gosterir. Beslenme Suresi Sert keneler, kene turune, yasam evresine ve konak turune bagli olarak, konakcilari uzerinde birkac gunden haftalara kadar uzun sureler boyunca beslenirler. Sert kenelerin dis yuzeyi ya da kutikulu, yetiskin kenelerde beslenmemis vucut agirliklarinin 200-600 katina kadar cikabilen buyuk hacimli kan alimini karsilamak icin buyur. Yumusak keneler konakcilari uzerinde birkac dakikadan gunlere kadar degisen kisa surelerle beslenirler, burada da kene turune, yasam evresine ve konakci turune bagli olarak spesifikasyonlar vardir. Bircok yumusak kenenin beslenme davranisi pire veya tahtakurusu ile karsilastirilabilir, cunku bir kez yerlestikten sonra konakcinin yuvasinda ikamet ederler ve konakci geri dondugunde hizla beslenirler. Yumusak keneler her yasam evresinde birkac kez beslenir ve disiler yasamlari boyunca kan ogunleri arasinda birden fazla kucuk yumurta grubu birakir. Kan ogunleri sirasinda yumusak keneler vucut agirliklarini 3-5 kat artirabilir, cunku oldukca katlanmis butunlukleri, beslenmemis vucut agirliklarinin 5-10 kati kadar olabilen alinan kan hacmini karsilamak icin ek buyume olmadan genis esnemeye izin verir. Tukuruk SalgisiKene Nasil Bir Canlidir? Kene tukurugu, cesitli islevlere hizmet eden karmasIk bir karisimdir. Tutunduktan kisa bir sure sonra, ixodid keneler (birkac Ixodes turu haric), hipostomu cevreleyen lateks benzeri bir koni seklinde sertlesen sut beyazi bir madde salgilar. Bu, cimento konisinin ilk cekirdegidir. Sonraki 48-72 saat icinde ilave salgilar cimentoya kortikal katmanlar ekler; bazi turlerde bu ilave cimento salgisi, parazitin tutunmasini daha da guclendirmek icin konakcinin derisi uzerinden akar. Cimentonun kimyasal bilesimi antijenik ve antijenik olmayan proteinlerin bir karisimindan olusur, en ic katmanlarda onemli miktarda lipid ve karbonhidrat bulunur, bu son bilesIkler cogunlukla lipo ve glikoproteinler seklindedir. Sement konisinin olusmasinin ardindan, beslenen kenenin tukuruk bezleri genisler ve protein sentezi hizlanir. Beslenme donemine bol miktarda tukuruk sivisi salgilanmasi eslik eder. Bu tukuruk bezi aktivitesi modeli, parazit donemini karakterize eden baglanma, yara yeri olusumu, beslenme, ciftlesme ve dolum sirasina paraleldir. Daha once aciklanan cimento oncullerine ek olarak, histokimyasal testler tukuruk bezlerinin salgi hucrelerinde cesitli enzimler oldugunu gostermistir. Bu enzimlerin bir kisminin veya tamaminin salgilanip salgilanmadigi ve beslenme bolgesinin olusumuna veya sivi alimina katkida bulunup bulunmadigi bilinmemektedir. Kene tukuruk bezleri ayrica antikoagulanlar, prostaglandin E2 (PGE2) ve prostasIklin, vazodilatorler, apiraz, anti-enflamatuar ajanlar, anti-histaminikler (bazi turlerde) ve digerleri dahil olmak uzere farmakolojik olarak aktif maddelerin gercek bir bereketini salgilar. Bazi turlerde, bradikininleri ve anafilatoksinleri -enflamatuar yanitin module edilmesinde onemli rol oynayan konakci proteinleri- yok eden enzimler salgilanir. Geyik kenesi Ixodes scapularis ve beyaz ayakli fare Peromyscus leucopus gibi bazi cok basarili konakci/parazit birlikteliklerinde, bilinmeyen tukuruk ajanlari konakci bagisIklik sisteminin bilesenlerini, ornegin T hucrelerini baskilar ve boylece reddi en aza indirir. Yasam Donusu Ixodidae Iksodid kenelerin yasam dongusu, aile boyunca dikkat cekici derecede tekduzedir. Tum ixodid keneler yumurtlar ve tek bir nimf evresine sahiptir. Cogu turde, her bir aktif evre bir konak arar, beslenir ve dogal ortamda gelismek icin duser (Uc konakli yasam dongusu). Sadece birkac turde, beslenen yavrular konakci uzerinde kalir ve gelisir, bu da yasam dongusunu daha da kisaltir. Bu tur keneler, bir veya daha fazla genc evrenin bu sekilde gelisip gelismedigine bagli olarak “iki konakli” veya “tek konakli” keneler olarak adlandirilir. Temel kene yasam dongusu planinda cok sayida varyasyon meydana gelir. Ciftlesme, Ixodes cinsinin turleri haric hepsinde yalnizca konak uzerinde, yani beslenirken gerceklesir. Ixodes turleri disindaki tum ixodidler gonotrofik donguyu baslatmak icin bir kan ogunune ihtiyac duyar. Ciftlesmeyi takiben, disiler doyuncaya kadar beslenir, ardindan konaklarindan duser ve kisa bir preovipozisyon doneminin ardindan (morfogenetik diyapozu olanlar haric) ovipozisyona baslar. Yumurtlama, disilerin birkac bin yumurta biraktigi yaprak altligi, curuyen bitki ortusu veya dogal ya da insan yapimi bir barinaktaki bir catlak veya yarik gibi korunakli bir mikro ortamda surekli bir yumurtlama faaliyeti dongusu icinde gerceklesir. Yumurta uretimi hizla artar, yumurtlamanin baslamasindan sonraki 3-5 gun icinde zirveye ulasir, ardindan tekrar kademeli olarak azalir; yumurta kutlesinin %90’i ilk 10 gun icinde birakilir, ancak az sayida yumurta 5-10 gun daha birakilmaya devam eder. Oranlar farkli turler arasinda degisIklik gosterse de, ciftlesmis disinin vucut agirliginin %50’sinden fazlasi bu surecte yumurtaya donusur. Acikca goruldugu uzere, ixodid keneler yumurtlama kapasiteleri bakimindan tum eklembacaklilar arasinda en uretken olanlardir. Disiler yumurtlamadan sonra olurler, yani sadece bir gonotrofik dongu vardir. Uc Konakli Yasam Dongusu Uc konakli yasam dongusunde her bir aktif evre konak arama, beslenme ve cevrede konak disi deri degistirme modelini tekrarlar. Bu, en yaygin gelisimsel modeldir ve ixodid turlerinin buyuk cogunlugu icin karakteristiktir. Dogal ortamdaki uygun kosullar altinda, bu tur uc konakli kenelerin yasam dongusu, larvalarin yumurtadan cikmasindan bir sonraki neslin yumurtadan cikmasina kadar, 1 yildan daha kisa bir surede tamamlanabilir. Bununla birlikte, iklim kosullari ve diyapoz, konak arama davranisini, gelisimi veya yumurtlamanin baslangicini geciktirebilir, boylece her yil yalnizca bir yasam asamasi tamamlanabilir. Bu cevresel sinirlamalar yasam dongusunun suresini 3 yila kadar uzatabilir Yumurtlamayi takiben, yumurtalar dogal ortamda embriyogenez gecirir. Yumurtadan ciktiktan sonra beslenmemis larvalar konak aramak icin bitki ortusune veya yuva ortamina dagilir. Uygun konaklari bulduktan sonra ilk parazit asamasi olan baglanma, beslenme ve cevrede konak disi deri degistirme baslar. Basarili olan larvalar yavasca tutunur ve beslenir; tam bir kan ogunu icin birkac gun gerekir. Doymus larvalar konaklarindan duser, korunakli bir mikro cevre bulur ve ekdiz (= deri degistirme) gecirir. Larva tuy dokumunden ciktiktan sonra, beslenmemis nimfler tekrar konak ararlar (genellikle larvalarin beslendigi konaklara benzer konaklar) ve konak bulma, baglanma ve doyma sureci ikinci bir konakta ikinci parazit evresinde tekrarlanir. Tikanmis nimfler konaklarindan duser ve dogal ortamda uygun nislerde barinir. Nimfal deri degisimini takiben, erginler (disi ve erkek) ortaya cikar ve ucuncu parazit evresini baslatir, konaklara tutunur, beslenir, ciftlesir ve tam dolu disiler korunakli bir mikro cevrede yumurtlamak icin duser ve olur, boylece yasam dongusu tamamlanir. Idodes spp. haric, ciftlesmenin cevrede gerceklestigi yerlerde erkekler genellikle yeniden baglanmak, tekrar beslenmek ve diger disilerle ciftlesmek icin kalir. Larvalar, nimfler ya da yeniden baglanan ayrilmis disiler diyapoza girebilir ve uygun cevresel degisIklikler donguyu baslatmalarina izin verene kadar birkac ay boyunca (ornegin kis boyunca ya da nadiren yaz boyunca) bozulmadan kalabilir. Prostriata’daki tek cins olan ixodid cinsi Ixodes’te cok farkli bir gelisim ve ciftlesme davranisi modeli gorulur. Bu kenelerde gametogenez, nimften eriskine gecisle baslar ve genc, beslenmemis eriskinler, gecisten kisa bir sure sonra cinsel olarak aktif hale gelir. Ciftlesme, konakta oldugu gibi beslenmeden once de gerceklesebilir ve sIklikla gerceklesir. Bununla birlikte, bu cinsin yuva veya barinakta yasayan bircok turunde erkekler konaklarda bulunmaz. Bu turlerde, erkekler sadece korelmis disciklere sahip hipostomlara sahiptir ve beslenemezler. Kayda deger bir istisna alt cinste gorulur Iki ve Tek Konakli Yasam Donguleri Bu genel ixodid gelisim modelinin cesitli varyasyonlari mevcuttur. Hyalomma anatolicum excavatum gibi birkac metastriate ixodid kene turunde iki konakli bir yasam dongusu bulunur: Beslenen larvalar konakta kalir, yerinde deri degistirir (ecdyse) ve beslenmemis nimfler yeniden baglanir. Beslenen larvalar sicak, nemli ve optimum bir mikro cevrede, konakci derisine karsi olduklarindan gelisim genellikle hizlidir Sadece tikanmalarinin ardindan nimfler ayrilir. Daha sonra konakcidan ayrilarak yetiskin asamasina gecerler. Tek konakli yasam dongusunun daha uc modifikasyonu, ornegin kis kenesi Dermacentor albipictus veya sigir kenesi Boophilus microplus ve diger Boophilus turlerinde gorulur: Bu turlerde larvalar tutunduktan sonra tum evreler konak uzerinde kalir. Larva ve nimfler beslenir ve yerinde kalir. Eriskin asamaya gectikten sonra, erkekler ve disiler beslenmek ve ciftlesmek icin kalir ve sadece beslenen, ciftlesen disiler dogal ortamda yumurtlamak icin duser. Yasam Dongusu Argasidae Argasid keneler, Ixodidae’de bulunan cok daha tek tip modelin aksine, gelisim ve beslenme davranislarinda dikkate deger bir cesitlilik sergiler. Neredeyse tum argasid keneler, coklu parazitik evreler ve tekrarlanan gonotrofik donguler ile cok konakli bir beslenme modeline sahiptir (Hoogstraal ve Aeschlimann, 1982). Iki konakli keneler olan Ornithodoros lahorensis veya tek konakli keneler olan Otobius megnini ve O. lagophilus gibi bazi kayda deger istisnalar olmasina ragmen. Gelisim asamalidir ve yetiskin formdan once birden fazla nimfal evre bulunur. Bu model, gelisim asamalarinin sirasinin bir larva, dort nimfal asama ve yetiskin icerdigi diger Acari’lere benzer. Embriyogenez ve yumurtadan cikmayi takiben larvalar omurgalilara, yuva, oyuk veya diger nis ortamlarda yasayan konakcilara saldirir. Konakci temasini takiben larvalar hizla beslenir, ayrilir ve ilk nimf evresine donuserek ekdiziye ugrar. Bazi argasid turlerinde larvalar beslenmeyip dogrudan ilk nimf evresine gecer. Digerlerinde larvalar yavas beslenir ve iki kez deri degistirir (ikinci nimf evresine ve ilk nimf beslenmeyen bir evredir). Nimfal evreler vucut ozellikleri bakimindan minyatur erginlere benzer, ozellikle de derimsi, mememsi vucut kutikulu, ancak genital gozenek ve herhangi bir cinsel dimorfizm kaniti yoktur. Ilk nimfal evreler nise giren konaklara tekrar saldirarak donguyu tekrarlar. Bu konakci temasi, hizli beslenme (15-30 dakika), nis icinde tikanma, ayrilma ve ekdiz dongusu birkac kez gerceklesebilir. Nimfal evrelerin kesin sayisi belirsizdir ve bazi turlerde 8 nimfal evre kaydedilmistir (Hoogstraal,1985). Nimflerin hizla beslenmesini saglayan onemli bir faktor, beslenme sirasinda veya kisa bir sure sonra koksal bezlerden atilan berrak, renksiz bir sivi olan koksal sivi seklinde fazla kan unu suyunu atma yetenekleridir. Beslenen nimfler tekrar baska bir nimf evresine gecer ve konak arama, beslenme ve deri degistirme dongusu tekrarlanir. Erginler ortaya ciktiktan sonra ilk olarak ciftlesebilir veya konakcilara saldirabilir. Ancak Argasidae’de erginler son nimfal deri degisiminden ciktiktan sonra cinsel olarak aktif hale gelir ve gametogenezi baslatmak icin kan yemeye ihtiyac duymazlar. Ciftlesme, kanla beslenmeden once oldugu gibi sonra da gerceklesir, ancak nadiren de olsa konagin uzerinde gerceklesir. Bununla birlikte, gonotrofik dongu tamamen kanla beslenmeye baglidir (ciftlesmis disilerin otojen olarak, yani beslenmeden yumurtladigi nadir durumlar haric). Yetiskinler konakci arar, hizla beslenir ve birkac kez tikinir. Beslenen ciftlesmis disiler her kan ogununden sonra kucuk yumurta kumeleri (<500 yumurta/dongu) yumurtlar, bunun uzerine konaklara saldirmak ve tekrar beslenmek icin geri donerler, yani birden fazla gonotrofik dongu vardir. Bazi Ixodes turlerinde gozlemlenen modele benzer sekilde, bazi turlerin yasam dongulerinde beslenmeyen erkekler de gorulur.Kene Nasil Bir Canlidir? Gonotrofik dongulerin sayisi, nadiren 6’yi gecse de, turler arasinda oldugu kadar tur icindeki bireyler arasinda da onemli olcude degisir. Genellikle kan ogunleri arasindaki uzun bekleme surelerini takip eden bu tekrarlanan gonotrofik dongu modeli, argasid kenelerin dollerini zaman icinde, genellikle uzun yillar boyunca kademeli olarak dagitmalarini saglar. Argasid stratejisi, dogurgan bir disinin tum dollerinin tek bir yumurtlama faaliyeti dalgasinda uretildigi ixodidlerden cok farklidir. Diyapoz, konakcilari donene veya yeni konakcilar gelene kadar aylarca bos yuvalarda veya yuvalarda hayatta kalmak zorunda olan argasid turlerinin cogunun gelisim suresini duzenleyen onemli bir faktordur. Tum yasam dongusunun tamamlanma suresi genellikle sert kenelerinkinden cok daha uzundur ve birkac yil surer. Ayrica, bircok yumusak kene acliga karsi esrarengiz bir dirence sahiptir ve kan yemeden yillarca hayatta kalabilir. Yumurta Ciftlesme ve kan ogununun tamamlanmasindan sonra, disi keneler yumurtalarini birakmak icin olgunlasmamislarin deri degistirmek icin kullandiklarina benzer korunakli ortamlar ararlar. Yumurtlama ile yumurtlama baslangici arasindaki donem yumurtlama oncesi donemdir; uzunlugu ture, sicakliga, diyapoza ve muhtemelen diger faktorlere bagli olarak degisir. Maksimum yumurta verimi normalde sadece ciftlesmis ve dolgunluga ulasmis disiler tarafindan uretilir. Ciftlesmis, kanla beslenen keneler tarafindan uretilen yumurta sayisi, en onemlileri kan unu hacmi, yumurta buyuklugu ve turler olmak uzere bircok faktore baglidir. Kan ogunu hacmi, birakilan yumurta sayisini etkileyen en onemli belirleyicidir. Genel olarak, daha buyuk kan ogunleri tuketen disiler daha fazla yumurta birakir. Argasidae’de, her kan ogununden sonra kucuk yumurta gruplari birakilir. Bu keneler bircok kez beslenme ve yumurtlama yetenegine sahiptir, yani coklu gonotrofik donguleri vardir. Argas persicus’ta, yiginlar 47 ila 646 yumurta icermektedir. Ixodidae’de, ciftlesen disiler tek bir gonotrofik dongude binlerce yumurta birakir. Ixodid keneler, belki de herhangi bir hematofag artropodun en yuksegi olan olaganustu bir dogurganlik sergiler. Tipik bir ornek olan Dermacentor variabilis’te yumurtlama, disilerin beslenmesinden sonraki 3-6 gun icinde baslar. Yumurta uretimi hizla artar, 4. gunde zirveye ulasir ve 16-17 gun daha devam ederek toplam 20-21 gunluk bir yumurtlama donemi olusturur. Amerikan Kopek kenesi ortalama 5.380 yumurta/disi birakir. Tek bir kene icin kaydedilen en buyuk yumurta kutlesi, tek bir Amblyomma nuttalli disisinden elde edilen 22.891’dir. Larva Ilk olgunlasmamis evre olan larvalarin (genellikle tohum keneleri olarak adlandirilir) yalnizca alti bacagi vardir. Beslenmeyen larvalar birkac yuz (Argasidae, yumusak keneler) ile birkac bin (Ixodidae, sert keneler) arasinda degisen sayida yumurtadan cikar. Uygun bir konak bulmanin zorlugu nedeniyle larvalar beslenmeden uzun sure dayanabilir. Konakci temasini takiben larvalar tutunur, agiz parcalarini konakci derisine sokar ve beslenir. Beslenme, ture ve konaga bagli olarak birkac gun icinde tamamlanir. Bazi argasid turlerinde larvalar beslenmez. Bogulmus larva, beslenmemis sekiz bacakli bir nimfe donusur. Nimf Nimfler sekiz bacakli olmalari bakimindan yetiskin kenelere benzerler. Ancak genital acikliklari yoktur. Nimfler, uygun bir konak bulana kadar uzun sure beslenmeden yasayabilmelidir. Sert kenelerin sadece bir nimfal instari varken yumusak kenelerin birkac nimfal instari olabilir. Yumusak keneler genellikle yasam dongusunde bircok nimf donemine sahiptir ve nimf donemlerinin sayisi ayni tur icinde bile tutarli degildir. Beslenme faktorlerinin, ozellikle onceki evrelerde alinan kan hacminin, nimfal evre sayisinin onemli bir gostergesi olduguna inanilmaktadir. Dahasi, erkekler genellikle disilerden daha erken ortaya cikar, yani erkeklerin disilere gore 1 veya 2 daha az nimf evresine ihtiyaci vardir. Argasidae’de bu kadar cok nimf evresinin gecmesi, Ixodidae’ye gore cok daha uzun bir yasam dongusune katkida bulunur. Buna ek olarak, bircok argasid kenesi gelisimleri sirasinda uzun sure acliga dayanabilir, boylece yasam dongusu yillarca uzayabilir. Yetiskin Nimfal deri degistirmeyi takiben, ixodid eriskinler konakcilara saldirmak icin ortaya cikar, beslenir, ciftlesir ve beslenen disiler korunakli bir mikro cevreye yumurtlamak icin duserek yasam dongusunu tamamlar. Erkek sert keneler genellikle ciftlesmeden kisa bir sure sonra olur ve disiler yumurtalarini biraktiktan kisa bir sure sonra olur. Ortaya ciktiktan sonra, argasid erginleri once nis icinde ciftlesebilir veya konakcilara saldirabilir. Konakci temasini takiben, erginler hizla beslenir, tikanir ve duser. Ciftlesen disiler kucuk yumurta kumelerini yumurtlar, bunun uzerine konakcilara saldirmak ve tekrar beslenmek icin geri donerler. Eriskinler konakcilari arar, birkac kez beslenir ve tikanir ve beslenen ciftlesmis disiler her kan ogununden sonra yumurtlar. Yetiskin yumusak keneler genellikle daha uzun omurludur ve yumurtlama disinin periyodik bir aktivitesidir. Kene Habitatlarindan Kacinin! Mumkun oldugunca, ozellikle kenelerin nimflerinin beslendigi ilkbahar ve yaz aylarinda, kene bulasma ihtimali olan alanlara girmekten kacinin. Keneler nemli, golgeli ortamlari, ozellikle de agaclik, calilik veya asiri buyumus cimenlik habitatlarda yaprak copu ve alcak bitki ortusu bulunan alanlari tercih eder. Kisisel Korunma Onlemlerini Kullanin Bir kisinin keneye maruz kalmasina neden olabilecek faaliyetleri tamamen ortadan kaldirabilecegini varsaymak mantiksizdir. Bu nedenle, onleme tedbirleri kisisel korunmaya yonelik olmalidir. Ormanlik veya calilik alanlarda kamp yaparken veya yuruyus yaparken: Mumkunse patikanin ortasina dogru ilerleyin ve potansiyel olarak kene istilasina ugramis alanlardan kacinin. Uzun kollu gomlekler ve uzun pantolonlar (sort degil) giyin ve pantolonlarin alt kisimlarini coraplarin veya botlarin ust kisimlarina sokun. Sik dokunmus kumaslardan acik renkli giysiler giymek, surunen keneleri bulmayi kolaylastirir. Ozellikle ormandan ayrildiktan sonra keneler icin sIk sIk kontrol edin. Yaygin tutunma yerleri arasinda koltuk altlari, kasIklar, diz arkasi ve ense bulunur. Bas, boyun ve kulaklara ozel dikkat gostererek cocuklari sIk sIk muayene edin. Uzun otlardan ve alcak calilardan kacinmalarini ogretin. Keneleri cikarin ve laboratuvar testleri icin saklayin. Kovucular etiket talimatlarina gore ciltte veya giysilerde kullanilabilir. Evcil hayvanlarin serbestce dolasmasina izin vermeyin. Genel olarak, evcil hayvanlarin serbestce dolasmasina izin verilmesi tavsiye edilmez. Serbestce dolasan evcil hayvanlar kene sorunlarinin devam etmesine yardimci olur ve evcil hayvanlar da kene kaynakli hastaliklara yakalanabilir. Evcil hayvanlarin serbestce dolasmasina izin veriliyorsa, ozellikle de ic mekanlara girmelerine izin veriliyorsa, onlari her gun kontrol edin. Hayvanlarin mobilya uzerinde dinlenmesine izin vermeyin ve onlarla ayni yatakta uyumayin. Kene istilasina ugramis alanlara serbest erisimi olan kopek ve kedilerde onleyici tedbirler – ideal olarak kovucu aktivite ile – etiket talimatlarina gore duzenli olarak kullanilmalidir. Kene Cikarma Bagli keneleri cikarmak icin asagidaki prosedur onerilir: Ince uclu cimbiz, ozel kene cimbizi kullanin veya parmaklarinizi bir mendil, kagit havlu veya lastik eldivenle koruyun. Mumkunse keneleri ciplak elle cikarmaktan kacinin. Keneyi deri yuzeyine mumkun oldugunca yakin tutun ve sabit, esit bir basincla yukari dogru cekin. Keneyi bukmeyin veya sarsmayin; bu, agiz parcalarinin kopmasina ve deride kalmasina neden olabilir. Boyle bir durumda agiz parcalarini cimbizla cikarin. Kene cikarildiktan sonra Kenenin vucudunu sIkmayin, ezmeyin veya delmeyin cunku sivilari (tukuruk, vucut sivilari, bagirsak icerigi) bulasici organizmalar icerebilir. Keneyi cikardiktan sonra isirik bolgesini iyice dezenfekte edin ve ellerinizi su ve sabunla yikayin. Doktorunuzun veya veterinerinizin dogru teshis koymasina yardimci olabileceginden keneyi tanimlamak ve olasi ileri tetkikler icin saklamayi dusunebilirsiniz. Keneyi plastik bir torbaya veya agzi kapali kucuk bir plastik kaba koyun ve dondurucuya kaldirin. Keneye Maruz Kaldiktan Sonra Tibbi Tavsiye Icin Genel Hususlar Insan veya hayvan derisi uzerinde serbestce hareket eden ve henuz tutunmamis keneler patojenleri bulastiramaz, bu nedenle bu keneler cikarilmali ve imha edilmelidir. Bazi patojenler keneler tarafindan tutunmadan sonraki birkac saat icinde bulasabilir, bu nedenle kenenin tutunmasi ve beslenmesi gereken urun uzerinde tutunmayi onleyen, yani kovucu etkiye sahip urunlerin kullanilmasi dusunulebilir. Cikarildiktan sonra kene isirik bolgelerini iltihaplanma, eritem vb. belirtiler acisindan gozlemleyin. Halk Ilaclari Vazelin ya da sicak kibrit kullanimi gibi folklorik careler kenenin deriden ayrilmasini tesvik etmek icin cok az ise yarar. Aslinda, keneyi tahris ederek ve daha fazla tukuruk salgilamasi veya bagirsak icerigini kusmasi icin uyararak, patojeni bulastirma sansini artirarak sorunlari daha da kotulestirebilirler. Bu kene cikarma yontemlerinden kacinilmalidir. Bir dizi kene cikarma cihazi piyasaya surulmustur, ancak duz bir ince uclu cimbiz seti zaten yeterlidir. ALİNTİ ~

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince sitemizde telif hakkı bulunan mp3,video v.b. eserlerin paylaşımı yasaktır. Yasal işlem olması halinde paylaşan kişi yada kişilerin bilgileri gerekli kuruma verilecektir.