Yetiskinlerde Kabuslar Ve Kabus Bozuklugu - IRCDefteri

CeReN · 29.Temmuz.2022

Normalde insanlar her gece iki saatten fazla ruya gorurler. Bazi ruyalar hos olmayan, kotu iceriklere sahip olabilir veya kotu sonucu olan bir hikayeyi anlatabilir fakat insanlari uykudan uyandirmazlar ve ertesi sabah bireyler cok az duygusal kalinti hissederler. Ote yandan kabuslar, duygusal olarak rahatsiz edici korku, endise ve hatta teror duygularina yol acabilir. Bir kisinin terleme, hizlanmis kalp atis hizi veya hizli nefes alma deneyimi yasamasini saglayabilirler. Boyle bir ruya kisiyi uykudan uyandirirsa, kisi uyandiginda kisaca bagirabilir veya konusabilir. Kabuslar ayrica uykusuzluga veya uyku dongusunde baska zorluklara ve hatta bazi durumlarda gunduz sIkintilarina yol acabilir.Yetiskinlerde Kabuslar ve Kabus Bozuklugu
Kabuslar onemli bir sIkinti veriyor, uykuyu duzenli olarak boluyorsa bu sorunu yasayan yetiskin bireyler buna neyin neden oldugunu bilmeli, ortaya cikmalarini azaltmak icin degisIklikler yapmalidir. Bu makale yetiskinlerde kabuslarin nedenlerini, yayginligini, belirtilerini, sagliga etkilerini ve yonetimini gozden gecirmektedir. Cocuklarda kabuslar, cocuklarda ve yetiskinlerde gorulen diger parasomniler ayri ayri incelenmektedir.

Kabuslar Ne Kadar Yaygindir?
Kabuslarin ve kabus bozuklugunun gercek prevalansi, calismalar arasinda kabuslari tanimlamaya yonelik degisen terminoloji ve kriterler nedeniyle belirsizdir. Cocuklarin yaklasIk yuzde 50’si hic kabus gormedigini ve yuzde 20’ye kadari sIk kabus gordugunu bildirmektedir. Kabus gorme sIkligi hem kiz hem de erkek cocuklar icin ergenlige dogru artar. Ancak bundan sonra kadinlarda yayginlik artmaya devam eder; 29 yasina kadar kabuslar kadinlarda erkeklere gore iki kat daha yaygin olabilir. Yetiskinlerin yaklasIk yuzde 85’i yilda en az bir kez kabus gordugunu ve yuzde 2 ila 6’si sIk (haftalik) kabus gordugunu bildirmektedir. Genel olarak, tum yetiskinlerin yaklasIk yarisi ara sira kabuslar yasar, yaklasIk yuzde 6’si ayda en az bir kez kabus gorur, yuzde 1 ila 2’si bunlari daha sIk yasar ve yuzde 1’den azi kabus bozuklugunu karakterize eden, gunluk islevi bozan ve uykudan kacinmaya calismasina neden olan sIk kabuslar yasayabilir. Kabus bozuklugu olarak bilinen bir durumu yasayanlar icin, bu rahatsiz edici gece deneyimleri her gece olacak kadar sIk meydana gelebilir, gunluk yasamlarini ve zihinsel sagliklarini cesitli sekillerde bozabilir. Kore’de 50 yas ustu yetiskinler uzerinde yapilan buyuk bir nufus temelli arastirma, uyanmalarin eslik ettigi siddetli kabus gorme prevalansinin yuzde 2,7 oldugunu gostermistir. Kabus sIkligi yasla birlikte artar ve 70 yasin uzerindeki yetiskinlerde kabus gorme prevalansinda (yuzde 6,3) 50 ila 70 yas arasindaki yetiskinlere (yuzde 1,8) kiyasla uc kattan fazla artis vardir. Intihar dusuncesi, depresyon ve stres ile de bir iliski vardi.

Kabuslar Rahatsiz Edici Ruyalardir
Kabuslar, rahatsiz edici, kisiyi derin uykusundan uyandiran cok gercekci ruyalardir. Cogu zaman kalbin korkudan carpmasina neden olurlar. Kabuslar sIklikla REM (hizli goz hareketi ) uykusunun baskin oldugu gecenin son ucte birinde, sabahin erken saatlerinde yasanir. N1/N2 ve REM uykusu sirasinda esit derecede olasi olan ve hem erken hem de gec uyku doneminde ortaya cikabilen travma sonrasi stres bozuklugu (TSSB) ile iliskili kabuslar bir istisnadir. Bazi arastirmacilar gercek hayatta karsilasilabilecek tehditlere verilen tepkilerin prova edildigi kabus denilen bu ruyalara “tehdit provalari” der; diger uzmanlar kabuslarin insanlarin gunlerindeki stresli veya uzucu olaylarla bas etme yollarindan biri olduguna inanir. Genel olarak, kadinlar cinsel taciz veya sevdiklerinin olumu ya da ortadan kaybolmasi etrafinda donen daha fazla kabus bildirirken, erkekler daha cok fiziksel saldirganlik, savas veya teror iceren kotu ruyalar gorduklerini bildirmektedir. Kabuslarin konulari herkeste farkli olabilse de cogu kisinin yasadigi yaygin bazi kabuslar da vardir. Ornegin, yetiskinlerin cogu bir tehlikeden kacmak icin yeteri kadar hizli kosamamak ya da cok yuksekten dusmekle ilgili kabuslar gorur. Bir kaza veya saldiri gibi travmatik olay yasandiysa bu deneyimlerle ilgili tekrarlayici kabuslar yasanabilir. Ruyalar gibi kabus icerigi ve sIkligi da kulturel farkliliklar gosterebilir.

Yetiskinlerde Kabuslarin NedenleriYetiskinlerde Kabuslar ve Kabus Bozuklugu
Kabuslar yetiskin bireylerde genellikle kendiligindendir ancak cesitli faktorlerden ve altta yatan bozukluklardan da kaynaklanabilirler. Yaygin nedenler arasinda stres, olumsuz yasam olaylari, travma sonrasi stres bozuklugunda (TSSB) oldugu gibi travma deneyimi ve diger psIkiyatrik bozukluklar bulunur. Depresyon, anksiyete ve panik bozukluklari, sizofreni ve sinirda (borderline) kisilik bozuklugu dahil olmak uzere cok cesitli psIkiyatrik bozukluklarla iliskili olarak sIk ve yogun kabuslar ortaya cikabilir.
Sik goruldugunde, idiyopatik kabuslar yuksek oranda psIkopatolojiye sahip olabilir. Diger kabus nedenleri arasinda kisinin uyku programinda buyuk degisIklikler, uyku yoksunlugu, jet lag, hastalik ve ates bulunur. Uyku apnesi, huzursuz bacak sendromu, narkolepsi veya uyku teroru bozuklugu gibi diger uyku bozukluklari gibi bazi durumlar da kabuslara neden olabilir. Kabuslar ayrica bazi receteli ilaclarin (ornegin bazi tansiyon ilaclari), kotuye kullanilan ilaclarin, sakinlestiricilerin veya uyku haplarinin yan etkisi olarak da ortaya cikabilir; ayrica ilacin kesilmesinden de kaynaklanabilirler. Kabuslarla iliskilendirilen en yaygin ilaclar arasinda norepinefrin, serotonin, dopamin, asetilkolin veya gama-aminobutirik asit (GABA) sinyalini etkileyenler bulunur. Ilac degisIklikleri sonrasi kabus gorme sIkligi degisirse, doktorla konusulmalidir. Kabuslar genellikle GABAerjik ilaclardan veya alkol, barbituratlar ve benzodiazepinler gibi maddelerden yoksunluk sirasinda ortaya cikar. Bu genellikle, REM uykusunu baskilayan ilaclar kesildiginde ortaya cikan REM uykusundaki (yani, REM reboundu) telafi edici bir artisin sonucudur. Benzer sekilde, trisIklikler, monoamin oksidaz inhibitorleri, secici serotonin geri alim inhibitorleri (SSRI’lar) ve serotonin-norepinefrin geri alim inhibitorleri (SNRI’ler) dahil olmak uzere antidepresan ilaclarin kesilmesi, genellikle, muhtemelen REM geri tepmesi ile iliskili olarak artan kabus sIkligi ile iliskilidir.
Bazi kisiler metabolizmayi hizlandirabilen ve beynin aktifliginin artmasi icin sinyal verebilen gece atistirmasi yaptiktan sonra kabuslar gorurler. Kotu, dengesiz beslenme disinda alkol almak veya yatma oncesi saatlerde kafein veya uyarici diger icecekleri tuketmek de kabuslarin nedeni olabilir. Kabus bozukluguna sahip olan akrabalari bulunan kisilerin bu duruma sahip olma olasiligi daha yuksek olabilir. Finlandiya‘da ulke capinda yapilan bir ikiz kohort calismasinda, monozigotik (tek yumurta) ikizler, dizigotik(cift yumurta) ikizlere gore daha benzer kabus oranlarina sahip bulunmustur, bu da genetik bir egilim oldugunu gostermektedir.

Kabus Belirtileri
Kabuslar tanim geregi patolojik olmasa da, sIk gorulen veya engelleyici olan, sosyal, mesleki, duygusal ve fiziksel refahi bozan kabuslar bir bozukluk olarak kabul edilir ve genellikle altta yatan ve tedavi edilebilir psIkopatolojinin bir isaretidir. Gece veya gunduz islevini etkileyecek kadar sIklikta ve yinelenen kabuslar, kabus bozuklugu kriterlerini karsilayabilir. Kabus bozuklugu icin DSM-5 (Amerikan PsIkiyatri Birligi tarafindan yayinlanan, Mental Bozukluklarin Tanisal ve Istatistiksel El Kitabi, Besinci Baski) tani kriterleri sunlari icerir:
A) Genellikle hayatta kalma, guvenlik veya fiziksel butunluge yonelik tehditlerden kacinma cabalarini iceren ve genellikle buyuk uyku epizodunun ikinci yarisinda ortaya cikan, uzun sureli, asiri derecede disforik ve iyi hatirlanmis ruyalarin tekrarlayan olusumlaridir.
B) Disforik ruyalardan uyandiginda, birey hizla oryante ve uyanik hale gelir.
C) Uyku bozuklugu, klinik acidan belirgin bir sIkintiya ya da toplumsal, isle ilgili alanlarda veya onemli diger islevsellik alanlarinda bozulmaya neden olur.
D) Kabus semptomlari, bir maddenin (ornegin, kotuye kullanilan bir madde veya receteli bir ilac) fizyolojik etkilerine baglanamaz.
E) Birlikte var olan zihinsel ve tibbi bozukluklar, disforik ruyalarin baskin sIkayetini yeterince aciklamaz.
Kabus bozuklugunun ayirici tanisi disforik ruyalari (“kotu ruyalar”), hizli goz hareketi (REM) uyku davranis bozuklugu ve uyku teroru gibi diger parasomnileri ve nokturnal panik atak (gece, uyku sirasinda ortaya cikan panik atak ) gibi psIkiyatrik bozukluklari icerir. Kabuslarin uykuyla ilgili diger fenomenlerden ayirt edilmesinde yardimci olan klinik ozellikleri arasinda tam uyaniklik ve uyandiktan sonra ruyayi hatirlama, genellikle REM’in daha sIk oldugu gecenin ilerleyen saatlerinde ortaya cikmasi ve uyurken motor davranisin olmamasi yer alir. Sik kabus goren veya kabus uyku bozuklugu olan kisiler tekrarlayan kabus deneyimlerinden korktuklari ve uykudan kacinmaya calistiklari icin uykusuzluk gelisebilir. Bu bireyler daha sonra asiri gunduz uyku hali, zayif konsantrasyon, depresyon, kaygi veya sinirlilik yasayabilir.
Kabuslar ortalama olarak haftada bir vakadan az ise hafif derecelidir. Yikici ruyalar her gece degil, haftada en az bir kez meydana gelirse kabus bozuklugu orta dereceli ve epizodlar (ataklar) her gece meydana gelirse siddetli olarak kabul edilir. Kabuslar, suresi 1 aydan az ise akut,1 aydan fazla, 6 aydan az ise subakut, 6 aydan fazlaysa kalicidir.

Yetiskinlerde Kabuslarin Sagliga Etkileri
Kabuslar refah ve saglik uzerinde onemli bir etkiye sahiptir. Endiseli veya depresif olanlarin bu deneyimden dolayi daha cok sIkinti cekmesi ve daha da fazla psIkolojik hastaliga maruz kalmasi olasidir. Aralarindaki baglanti tam anlasilamamis olsa da kabuslar ile intiharlar birbiriyle iliskilendirilmistir. DSM-5’e gore, sIk sIk kabus goren veya kabus bozuklugu olan bireyler, intihar dusuncesi ve intihar girisimleri icin onemli olcude daha buyuk risk altindadir. Kabuslarin neden olabilecegi uyku yoksunluklari kalp hastaliklari, obezite ve depresyon gibi tibbi durumlara neden olabilir. Yetiskinlerde gorulen kabuslar travmalardan kaynaklanan ve tedavisi yapilmamis stres bozukluklarinin ya da uyku apnesinin belirtisi ise altta yatan bozukluklarin ruhsal ve fiziksel saglik uzerinde onemli olumsuz etkileri olabilir.

Kabus Sikligi ile Iliskili Durumlar
Daha sIk gorulen kabuslarla ve daha genel olarak uyku sorunlariyla iliskili birkac tibbi durum vardir. Kabuslarin koroner kalp hastaligi, kanser, Parkinson hastaligi ve kronik agri gibi durumlarla komorbid (estanili, ayni zamanda, ek olarak bulunmasi) oldugu veya birlikte meydana geldigi bulunmustur. Cogu durumda, kronik hastaligi cevreleyen stres, insanlarin daha fazla kabus gormelerinin olasi nedenidir. Kabuslar ayrica TSSB, uykusuzluk, sizofreni, psIkoz ve ruh hali, kaygi, uyum ve kisilik bozukluklari dahil olmak uzere zihinsel saglik bozukluklari durumunda daha sIk gorulur. Yas sirasinda da kabuslar ortaya cikabilir. Negatif temali ruyalar, yas ve kayip donemleri sirasinda veya daha sonrasinda ortaya cikabilirler ve uykuyu bolebilir. Tetikleyici faktor sevilen birinin olumu veya kaybidir ve ruyalar genellikle rutin olarak kabus gormeyen kisi baglaminda ortaya cikar. Yasla iliskili disforik ruyalar genellikle kendi kendisini sinirlar ve nadiren ozel tedavi gerektirir.

Uyku Teroru ve Kabus Ayni Sey mi?Yetiskinlerde Kabuslar ve Kabus Bozuklugu
Kabus ve uyku teroru, insanlarin buyuk bir korku icinde uyanmasina sebep olsa da tanimlanabilir sekilde farkli durumlardir. Kabuslar uyku dongusunun ilerleyen donemlerinde, cogunlukla REM uykusu sirasinda ortaya cikma egilimindedir. Insanlar onlardan kolayca ve tamamen uyanirlar ve cogu zaman ruyada neler oldugunu hatirlayabilirler.
Gece teroru olarak da adlandirilan uyku terorleri (pavor nocturnus), derin uykudan, genellikle bir aglama veya panik cigligiyla baslayan, yogun korkuyla tekrarlanan kismi uyanmalari icerir; birey yataktan cikabilir, etrafta dolasabilir ama bir uyurgezer gibi tamamen bilincli olmayacaktir. Uyku teroru birkac dakika ile 30 ila 40 dakika arasinda surer ve hastalar genellikle olaylar icin amnestik (hafiza kaybi yasayan) olur. Uyku ya da gece terorleri (karabasan) REM uykusu sirasinda ortaya cikan kabuslarin aksine, REM olmayan (NREM) uykudan uyanma bozuklugudur. Kabuslardan farkli olarak, gece terorleri tipik olarak gecenin ilk ucte birinde gerceklesir. Bireyin kafasi karisIk, sasirmis ve eger varsa sadece kismen tepki verir. Kisi genellikle terore neden olan goruntulerin deneyimini veya icerigini hatirlamaz. Uyku teroru en cok cocuklarda gorulur ve genellikle iyi huyludur. Yetiskinlerde, eslik eden travma sonrasi stres bozuklugu (TSSB), anksiyete veya diger psIkiyatrik bozukluklarin bir gostergesi olabilirler.

Kabus Sorununun Yonetimi
Kabuslar her zaman tedavi gerektirmez. Kabus bozuklugu kriterlerini karsilayan kisiler bile semptomlarin belirli bir mudahale olmaksizin zamanla duzeldigini gorebilir. Bununla birlikte, kabuslar bir bireyin isinde, okulunda ve/veya ev yasaminda islev bozukluguna neden olacak kadar sIklastiginda, kisi kabus bozuklugu (eski adiyla ruya anksiyete bozuklugu) yasiyor olabilir ve yardim almalidir.
Kabuslarin gorulme sIkligini, yasam uzerindeki etkisini azaltmaya yonelik doktorla birlikte atabilecek farkli adimlar bulunmaktadir. Haftada bir defadan fazla kabus goren veya kabuslari iyi bir gece uykusu cekmelerine engel olan kisiler yardim almak icin basvurduklarinda doktorun uyku hijyeni ve tibbi oykuyle ilgili sorularina cevap vermelidir. Fizik muayene, norolojik ve psIkolojik degerlendirmeler yapilabilir, kan testleri, EEG, karaciger ve tiroid fonksiyon testleri istenebilir. Diger nedenler ekarte edilirse, uyku bozukluklarini teshis etmek icin kullanilan bir test olan polisomnografi uygulayabilen bir uyku uzmani tarafindan degerlendirilmesi gerekli olabilir.
Kabuslar herhangi bir ilacin sonucuysa, bu yan etkinin ortadan kaldirilmasi icin dozaj veya ilac degistirebilir. Kabuslarin baslangici potansiyel olarak nedensel bir ilacla gecici olarak baglantili oldugunda dozun kesilmesi veya kademeli olarak azaltilmasi genellikle kabuslarin cozulmesiyle sonuclanacaktir. Kabuslar ilacin kesilmesiyle duzelmezse, asagida tartisilan diger etiyolojiler ve mudahaleler yapilmalidir.
Kabuslara huzursuz bacak sendromu ve uyku apnesi gibi durumlar neden oluyorsa altta yatan bozuklugu tedavi etmek semptomlari hafifletmeye yardimci olabilir. Madde veya alkol kotuye kullanimi varsa, bu bozuklugun altinda yatan birincil neden olabilir ve eger oyleyse terapi veya bir destek grubu araciligiyla ele alinmalidir. Kabuslar bir hastalik ya da ilacla ilgili degilse umutsuz olmaya gerek yoktur. Davranislarda yapilacak bazi degisIkliklerinin depresyon, anksiyete ve TSSB’nin neden oldugu kabus sorununu yasayan yetiskinlerin %70 kadarinda etkili oldugu kanitlanmistir.

Kabus Odakli PsIkoterapi
Kronik, kalici kabuslari olan cogu hastada altta yatan psIkopatolojiyi veya gecmis travmayi ele almak icin psIkoterapi onerilmektedir. Kabus bozukluguna yonelik psIkoterapotik mudahaleler bilis ve davranis carpikliklarini degerlendirmek, tanimlamak, degistirmek ve duzeltmek icin uyarlanmis bilissel ve davranissal teknikleri kullanarak maruz kalma ve stres yonetimine odaklanir. Kabus bozuklugu olan hastalar icin cesitli bilissel ve davranissal yaklasimlar incelenmistir. Bunlarin arasinda, cogu hastada bilissel davranisci terapinin bir bicimi olan imgeleme prova terapisini onerilmektedir.
Bilissel Davranisci Terapi (BDT): Kabuslari etkileyen carpik veya islevsiz inanclara, dusuncelere, duygulara ve iliskili davranislara odaklanan kisa vadeli, hedefe yonelik ozel bir psIkoterapotik yaklasimdir. Bilissel bilesen, carpik dusunce, duygular, duygular ve bunlarin kabuslar ve uyku bozuklugu uzerindeki iliskili etkilerine odaklanir. Davranissal bilesen, yetersiz uykuyu etkileyen ve kabuslari surduren uyumsuz davranislari ve eylemleri ele almak icin uyarlanmistir.
Imgelem Prova Terapisi: IRT (Imagery Rehearsal Therapy) seklinde kisaltilmis olan bu bilissel davranisci terapi turu TSSB’nin neden oldugu kabuslar ve tekrarlayici kabuslar icin umut vericidir. Bu teknikle, kronik hastalar uyanik durumdayken kendi kabuslarini nasil gecirmek istiyorlarsa oyle prova ederek ya da canlandirarak degistirmeye calisirlar. Imgelem prova terapisi ve maruz kalma (yazili ve sozlu olarak), gevseme ve yazma terapisi (ERRT) gibi daha ozel kabus odakli tedavi varyantlari daha iyi sonuclar verse de, BDT tek basina kabuslarin tedavisinde etkilidir.

Farmakolojik Tedaviler
Kabusa ozgu tedavi gerektiren hastalar icin davranissal ve farmakolojik yaklasimlar desteklenmektedir. Ilaclar TSSB ile iliskili kabuslari tedavi etmek icin terapiyle birlikte kullanilabilir. PsIkoterapi ve ilac tedavisi arasindaki secim hasta tercihlerine ve bir terapiste erisime gore kisisellestirilebilir. Kabuslarin tedavisinde alfa-1 adrenerjik reseptor antagonisti olan prazosin, trazodon , gabapentin , klonidin , topiramat , terazosin ve olanzapin ve risperidon gibi atipik antipsIkotikler kullanilabilmektedir. Bu tur receteli ilaclar bazen kabuslarin olusumunu azaltmada etkili olabilir. Yetiskinlerde kronik kalici kabuslarin cogu bir sekilde altta yatan psIkopatoloji veya gecmis travma ile iliskilidir ve cogu hasta prazosin oncesinde veya prazosin ile birlikte psIkoterapiye katilmaya tesvik edilmektedir.

Yasam Tarzi DegisIkligi ve Iyi Uyku HijyeniYetiskinlerde Kabuslar ve Kabus Bozuklugu
Kabus sIkliginin azaltmasina yardimci olabilecek, kisinin kendi basina atabilecegi baska adimlar da vardir. Duzenli egzersiz (uyku zamanindan onceki dort saat icinde degil) ve iyilestirilmis, tutarli uyku hijyeni cok yardimci olabilir. Duzenli uyku-uyaniklik programini saglamak onemlidir. Her gece ve sabah bir rutine ve programa bagli kalmak, her gece ayni saatte uyumak yardimci olabilir. Gunesle birlikte uyanmaya calismak, alkol ve kafein tuketimini sinirlamak ve sigara icmemek de ise yarayabilir. Fiziksel aktivite genellikle insanlarin daha hizli uykuya dalmasini ve daha derin bir dinlenmenin keyfini cikarmasini saglar. Yatmadan once rahatlamak, kas gerginligini ve kaygiyi azaltmak icin gevseme terapisi de yardimci olabilir. Yoga ve meditasyonun da faydali oldugu gorulebilir.
Iyi, saglikli bir uykuya olanak saglayan rahat bir ortamda (uygun yatak konfigurasyonu, sicaklik, gurultu seviyeleri, vb.) uyunmalidir. Uyumadan once ilik bir dus alinmali ve mesane (idrar kesesi) bosaltilmalidir. Yatmadan en az bir saat once televizyon, bilgisayar ve ekranlardan (akilli telefon veya tablet gibi) uzak durulmalidir. Yatak odasi daha dusuk bir sicaklikta tutulmalidir. Yatak odasi uyku ve seks icin ayrilmis olan, rahatlatici, sakin bir yer haline getirilmelidir. Yatma saatine yakin yagli yiyeceklerden kacinilmalidir. Aclik uyku kalitesini etkileyebileceginden ogun atlanmamalidir. Ayrica, vucudun sistemlerinde 12 saatten daha uzun sure kalabilen ve genel olarak uyku duzenini bozan nikotin, kafein ve alkol kullanimi konusunda dikkatli olunmalidir.
Iyi uykuyu tesvik eden yasam tarzi degisIklikleri, kabuslarin sIkligini ve siddetini azaltmaya ve genel uyku kalitesini artirmaya yardimci olabilir. Uyku hijyeni, kabus bozuklugu olan hastalarda kendi basina calisilmamis olsa da, genellikle diger tedavileri iceren calismalarin bir bilesenidir ve dusuk maliyetli, dusuk riskli bir mudahaledir.

ALİNTİ ~

29.Temmuz.2022	#1
Çevrimdışı CeReN Bizimsohbet.net	Yetiskinlerde Kabuslar Ve Kabus Bozuklugu Normalde insanlar her gece iki saatten fazla ruya gorurler. Bazi ruyalar hos olmayan, kotu iceriklere sahip olabilir veya kotu sonucu olan bir hikayeyi anlatabilir fakat insanlari uykudan uyandirmazlar ve ertesi sabah bireyler cok az duygusal kalinti hissederler. Ote yandan kabuslar, duygusal olarak rahatsiz edici korku, endise ve hatta teror duygularina yol acabilir. Bir kisinin terleme, hizlanmis kalp atis hizi veya hizli nefes alma deneyimi yasamasini saglayabilirler. Boyle bir ruya kisiyi uykudan uyandirirsa, kisi uyandiginda kisaca bagirabilir veya konusabilir. Kabuslar ayrica uykusuzluga veya uyku dongusunde baska zorluklara ve hatta bazi durumlarda gunduz sIkintilarina yol acabilir.Yetiskinlerde Kabuslar ve Kabus Bozuklugu Kabuslar onemli bir sIkinti veriyor, uykuyu duzenli olarak boluyorsa bu sorunu yasayan yetiskin bireyler buna neyin neden oldugunu bilmeli, ortaya cikmalarini azaltmak icin degisIklikler yapmalidir. Bu makale yetiskinlerde kabuslarin nedenlerini, yayginligini, belirtilerini, sagliga etkilerini ve yonetimini gozden gecirmektedir. Cocuklarda kabuslar, cocuklarda ve yetiskinlerde gorulen diger parasomniler ayri ayri incelenmektedir. Kabuslar Ne Kadar Yaygindir? Kabuslarin ve kabus bozuklugunun gercek prevalansi, calismalar arasinda kabuslari tanimlamaya yonelik degisen terminoloji ve kriterler nedeniyle belirsizdir. Cocuklarin yaklasIk yuzde 50’si hic kabus gormedigini ve yuzde 20’ye kadari sIk kabus gordugunu bildirmektedir. Kabus gorme sIkligi hem kiz hem de erkek cocuklar icin ergenlige dogru artar. Ancak bundan sonra kadinlarda yayginlik artmaya devam eder; 29 yasina kadar kabuslar kadinlarda erkeklere gore iki kat daha yaygin olabilir. Yetiskinlerin yaklasIk yuzde 85’i yilda en az bir kez kabus gordugunu ve yuzde 2 ila 6’si sIk (haftalik) kabus gordugunu bildirmektedir. Genel olarak, tum yetiskinlerin yaklasIk yarisi ara sira kabuslar yasar, yaklasIk yuzde 6’si ayda en az bir kez kabus gorur, yuzde 1 ila 2’si bunlari daha sIk yasar ve yuzde 1’den azi kabus bozuklugunu karakterize eden, gunluk islevi bozan ve uykudan kacinmaya calismasina neden olan sIk kabuslar yasayabilir. Kabus bozuklugu olarak bilinen bir durumu yasayanlar icin, bu rahatsiz edici gece deneyimleri her gece olacak kadar sIk meydana gelebilir, gunluk yasamlarini ve zihinsel sagliklarini cesitli sekillerde bozabilir. Kore’de 50 yas ustu yetiskinler uzerinde yapilan buyuk bir nufus temelli arastirma, uyanmalarin eslik ettigi siddetli kabus gorme prevalansinin yuzde 2,7 oldugunu gostermistir. Kabus sIkligi yasla birlikte artar ve 70 yasin uzerindeki yetiskinlerde kabus gorme prevalansinda (yuzde 6,3) 50 ila 70 yas arasindaki yetiskinlere (yuzde 1,8) kiyasla uc kattan fazla artis vardir. Intihar dusuncesi, depresyon ve stres ile de bir iliski vardi. Kabuslar Rahatsiz Edici Ruyalardir Kabuslar, rahatsiz edici, kisiyi derin uykusundan uyandiran cok gercekci ruyalardir. Cogu zaman kalbin korkudan carpmasina neden olurlar. Kabuslar sIklikla REM (hizli goz hareketi ) uykusunun baskin oldugu gecenin son ucte birinde, sabahin erken saatlerinde yasanir. N1/N2 ve REM uykusu sirasinda esit derecede olasi olan ve hem erken hem de gec uyku doneminde ortaya cikabilen travma sonrasi stres bozuklugu (TSSB) ile iliskili kabuslar bir istisnadir. Bazi arastirmacilar gercek hayatta karsilasilabilecek tehditlere verilen tepkilerin prova edildigi kabus denilen bu ruyalara “tehdit provalari” der; diger uzmanlar kabuslarin insanlarin gunlerindeki stresli veya uzucu olaylarla bas etme yollarindan biri olduguna inanir. Genel olarak, kadinlar cinsel taciz veya sevdiklerinin olumu ya da ortadan kaybolmasi etrafinda donen daha fazla kabus bildirirken, erkekler daha cok fiziksel saldirganlik, savas veya teror iceren kotu ruyalar gorduklerini bildirmektedir. Kabuslarin konulari herkeste farkli olabilse de cogu kisinin yasadigi yaygin bazi kabuslar da vardir. Ornegin, yetiskinlerin cogu bir tehlikeden kacmak icin yeteri kadar hizli kosamamak ya da cok yuksekten dusmekle ilgili kabuslar gorur. Bir kaza veya saldiri gibi travmatik olay yasandiysa bu deneyimlerle ilgili tekrarlayici kabuslar yasanabilir. Ruyalar gibi kabus icerigi ve sIkligi da kulturel farkliliklar gosterebilir. Yetiskinlerde Kabuslarin NedenleriYetiskinlerde Kabuslar ve Kabus Bozuklugu Kabuslar yetiskin bireylerde genellikle kendiligindendir ancak cesitli faktorlerden ve altta yatan bozukluklardan da kaynaklanabilirler. Yaygin nedenler arasinda stres, olumsuz yasam olaylari, travma sonrasi stres bozuklugunda (TSSB) oldugu gibi travma deneyimi ve diger psIkiyatrik bozukluklar bulunur. Depresyon, anksiyete ve panik bozukluklari, sizofreni ve sinirda (borderline) kisilik bozuklugu dahil olmak uzere cok cesitli psIkiyatrik bozukluklarla iliskili olarak sIk ve yogun kabuslar ortaya cikabilir. Sik goruldugunde, idiyopatik kabuslar yuksek oranda psIkopatolojiye sahip olabilir. Diger kabus nedenleri arasinda kisinin uyku programinda buyuk degisIklikler, uyku yoksunlugu, jet lag, hastalik ve ates bulunur. Uyku apnesi, huzursuz bacak sendromu, narkolepsi veya uyku teroru bozuklugu gibi diger uyku bozukluklari gibi bazi durumlar da kabuslara neden olabilir. Kabuslar ayrica bazi receteli ilaclarin (ornegin bazi tansiyon ilaclari), kotuye kullanilan ilaclarin, sakinlestiricilerin veya uyku haplarinin yan etkisi olarak da ortaya cikabilir; ayrica ilacin kesilmesinden de kaynaklanabilirler. Kabuslarla iliskilendirilen en yaygin ilaclar arasinda norepinefrin, serotonin, dopamin, asetilkolin veya gama-aminobutirik asit (GABA) sinyalini etkileyenler bulunur. Ilac degisIklikleri sonrasi kabus gorme sIkligi degisirse, doktorla konusulmalidir. Kabuslar genellikle GABAerjik ilaclardan veya alkol, barbituratlar ve benzodiazepinler gibi maddelerden yoksunluk sirasinda ortaya cikar. Bu genellikle, REM uykusunu baskilayan ilaclar kesildiginde ortaya cikan REM uykusundaki (yani, REM reboundu) telafi edici bir artisin sonucudur. Benzer sekilde, trisIklikler, monoamin oksidaz inhibitorleri, secici serotonin geri alim inhibitorleri (SSRI’lar) ve serotonin-norepinefrin geri alim inhibitorleri (SNRI’ler) dahil olmak uzere antidepresan ilaclarin kesilmesi, genellikle, muhtemelen REM geri tepmesi ile iliskili olarak artan kabus sIkligi ile iliskilidir. Bazi kisiler metabolizmayi hizlandirabilen ve beynin aktifliginin artmasi icin sinyal verebilen gece atistirmasi yaptiktan sonra kabuslar gorurler. Kotu, dengesiz beslenme disinda alkol almak veya yatma oncesi saatlerde kafein veya uyarici diger icecekleri tuketmek de kabuslarin nedeni olabilir. Kabus bozukluguna sahip olan akrabalari bulunan kisilerin bu duruma sahip olma olasiligi daha yuksek olabilir. Finlandiya‘da ulke capinda yapilan bir ikiz kohort calismasinda, monozigotik (tek yumurta) ikizler, dizigotik(cift yumurta) ikizlere gore daha benzer kabus oranlarina sahip bulunmustur, bu da genetik bir egilim oldugunu gostermektedir. Kabus Belirtileri Kabuslar tanim geregi patolojik olmasa da, sIk gorulen veya engelleyici olan, sosyal, mesleki, duygusal ve fiziksel refahi bozan kabuslar bir bozukluk olarak kabul edilir ve genellikle altta yatan ve tedavi edilebilir psIkopatolojinin bir isaretidir. Gece veya gunduz islevini etkileyecek kadar sIklikta ve yinelenen kabuslar, kabus bozuklugu kriterlerini karsilayabilir. Kabus bozuklugu icin DSM-5 (Amerikan PsIkiyatri Birligi tarafindan yayinlanan, Mental Bozukluklarin Tanisal ve Istatistiksel El Kitabi, Besinci Baski) tani kriterleri sunlari icerir: A) Genellikle hayatta kalma, guvenlik veya fiziksel butunluge yonelik tehditlerden kacinma cabalarini iceren ve genellikle buyuk uyku epizodunun ikinci yarisinda ortaya cikan, uzun sureli, asiri derecede disforik ve iyi hatirlanmis ruyalarin tekrarlayan olusumlaridir. B) Disforik ruyalardan uyandiginda, birey hizla oryante ve uyanik hale gelir. C) Uyku bozuklugu, klinik acidan belirgin bir sIkintiya ya da toplumsal, isle ilgili alanlarda veya onemli diger islevsellik alanlarinda bozulmaya neden olur. D) Kabus semptomlari, bir maddenin (ornegin, kotuye kullanilan bir madde veya receteli bir ilac) fizyolojik etkilerine baglanamaz. E) Birlikte var olan zihinsel ve tibbi bozukluklar, disforik ruyalarin baskin sIkayetini yeterince aciklamaz. Kabus bozuklugunun ayirici tanisi disforik ruyalari (“kotu ruyalar”), hizli goz hareketi (REM) uyku davranis bozuklugu ve uyku teroru gibi diger parasomnileri ve nokturnal panik atak (gece, uyku sirasinda ortaya cikan panik atak ) gibi psIkiyatrik bozukluklari icerir. Kabuslarin uykuyla ilgili diger fenomenlerden ayirt edilmesinde yardimci olan klinik ozellikleri arasinda tam uyaniklik ve uyandiktan sonra ruyayi hatirlama, genellikle REM’in daha sIk oldugu gecenin ilerleyen saatlerinde ortaya cikmasi ve uyurken motor davranisin olmamasi yer alir. Sik kabus goren veya kabus uyku bozuklugu olan kisiler tekrarlayan kabus deneyimlerinden korktuklari ve uykudan kacinmaya calistiklari icin uykusuzluk gelisebilir. Bu bireyler daha sonra asiri gunduz uyku hali, zayif konsantrasyon, depresyon, kaygi veya sinirlilik yasayabilir. Kabuslar ortalama olarak haftada bir vakadan az ise hafif derecelidir. Yikici ruyalar her gece degil, haftada en az bir kez meydana gelirse kabus bozuklugu orta dereceli ve epizodlar (ataklar) her gece meydana gelirse siddetli olarak kabul edilir. Kabuslar, suresi 1 aydan az ise akut,1 aydan fazla, 6 aydan az ise subakut, 6 aydan fazlaysa kalicidir. Yetiskinlerde Kabuslarin Sagliga Etkileri Kabuslar refah ve saglik uzerinde onemli bir etkiye sahiptir. Endiseli veya depresif olanlarin bu deneyimden dolayi daha cok sIkinti cekmesi ve daha da fazla psIkolojik hastaliga maruz kalmasi olasidir. Aralarindaki baglanti tam anlasilamamis olsa da kabuslar ile intiharlar birbiriyle iliskilendirilmistir. DSM-5’e gore, sIk sIk kabus goren veya kabus bozuklugu olan bireyler, intihar dusuncesi ve intihar girisimleri icin onemli olcude daha buyuk risk altindadir. Kabuslarin neden olabilecegi uyku yoksunluklari kalp hastaliklari, obezite ve depresyon gibi tibbi durumlara neden olabilir. Yetiskinlerde gorulen kabuslar travmalardan kaynaklanan ve tedavisi yapilmamis stres bozukluklarinin ya da uyku apnesinin belirtisi ise altta yatan bozukluklarin ruhsal ve fiziksel saglik uzerinde onemli olumsuz etkileri olabilir. Kabus Sikligi ile Iliskili Durumlar Daha sIk gorulen kabuslarla ve daha genel olarak uyku sorunlariyla iliskili birkac tibbi durum vardir. Kabuslarin koroner kalp hastaligi, kanser, Parkinson hastaligi ve kronik agri gibi durumlarla komorbid (estanili, ayni zamanda, ek olarak bulunmasi) oldugu veya birlikte meydana geldigi bulunmustur. Cogu durumda, kronik hastaligi cevreleyen stres, insanlarin daha fazla kabus gormelerinin olasi nedenidir. Kabuslar ayrica TSSB, uykusuzluk, sizofreni, psIkoz ve ruh hali, kaygi, uyum ve kisilik bozukluklari dahil olmak uzere zihinsel saglik bozukluklari durumunda daha sIk gorulur. Yas sirasinda da kabuslar ortaya cikabilir. Negatif temali ruyalar, yas ve kayip donemleri sirasinda veya daha sonrasinda ortaya cikabilirler ve uykuyu bolebilir. Tetikleyici faktor sevilen birinin olumu veya kaybidir ve ruyalar genellikle rutin olarak kabus gormeyen kisi baglaminda ortaya cikar. Yasla iliskili disforik ruyalar genellikle kendi kendisini sinirlar ve nadiren ozel tedavi gerektirir. Uyku Teroru ve Kabus Ayni Sey mi?Yetiskinlerde Kabuslar ve Kabus Bozuklugu Kabus ve uyku teroru, insanlarin buyuk bir korku icinde uyanmasina sebep olsa da tanimlanabilir sekilde farkli durumlardir. Kabuslar uyku dongusunun ilerleyen donemlerinde, cogunlukla REM uykusu sirasinda ortaya cikma egilimindedir. Insanlar onlardan kolayca ve tamamen uyanirlar ve cogu zaman ruyada neler oldugunu hatirlayabilirler. Gece teroru olarak da adlandirilan uyku terorleri (pavor nocturnus), derin uykudan, genellikle bir aglama veya panik cigligiyla baslayan, yogun korkuyla tekrarlanan kismi uyanmalari icerir; birey yataktan cikabilir, etrafta dolasabilir ama bir uyurgezer gibi tamamen bilincli olmayacaktir. Uyku teroru birkac dakika ile 30 ila 40 dakika arasinda surer ve hastalar genellikle olaylar icin amnestik (hafiza kaybi yasayan) olur. Uyku ya da gece terorleri (karabasan) REM uykusu sirasinda ortaya cikan kabuslarin aksine, REM olmayan (NREM) uykudan uyanma bozuklugudur. Kabuslardan farkli olarak, gece terorleri tipik olarak gecenin ilk ucte birinde gerceklesir. Bireyin kafasi karisIk, sasirmis ve eger varsa sadece kismen tepki verir. Kisi genellikle terore neden olan goruntulerin deneyimini veya icerigini hatirlamaz. Uyku teroru en cok cocuklarda gorulur ve genellikle iyi huyludur. Yetiskinlerde, eslik eden travma sonrasi stres bozuklugu (TSSB), anksiyete veya diger psIkiyatrik bozukluklarin bir gostergesi olabilirler. Kabus Sorununun Yonetimi Kabuslar her zaman tedavi gerektirmez. Kabus bozuklugu kriterlerini karsilayan kisiler bile semptomlarin belirli bir mudahale olmaksizin zamanla duzeldigini gorebilir. Bununla birlikte, kabuslar bir bireyin isinde, okulunda ve/veya ev yasaminda islev bozukluguna neden olacak kadar sIklastiginda, kisi kabus bozuklugu (eski adiyla ruya anksiyete bozuklugu) yasiyor olabilir ve yardim almalidir. Kabuslarin gorulme sIkligini, yasam uzerindeki etkisini azaltmaya yonelik doktorla birlikte atabilecek farkli adimlar bulunmaktadir. Haftada bir defadan fazla kabus goren veya kabuslari iyi bir gece uykusu cekmelerine engel olan kisiler yardim almak icin basvurduklarinda doktorun uyku hijyeni ve tibbi oykuyle ilgili sorularina cevap vermelidir. Fizik muayene, norolojik ve psIkolojik degerlendirmeler yapilabilir, kan testleri, EEG, karaciger ve tiroid fonksiyon testleri istenebilir. Diger nedenler ekarte edilirse, uyku bozukluklarini teshis etmek icin kullanilan bir test olan polisomnografi uygulayabilen bir uyku uzmani tarafindan degerlendirilmesi gerekli olabilir. Kabuslar herhangi bir ilacin sonucuysa, bu yan etkinin ortadan kaldirilmasi icin dozaj veya ilac degistirebilir. Kabuslarin baslangici potansiyel olarak nedensel bir ilacla gecici olarak baglantili oldugunda dozun kesilmesi veya kademeli olarak azaltilmasi genellikle kabuslarin cozulmesiyle sonuclanacaktir. Kabuslar ilacin kesilmesiyle duzelmezse, asagida tartisilan diger etiyolojiler ve mudahaleler yapilmalidir. Kabuslara huzursuz bacak sendromu ve uyku apnesi gibi durumlar neden oluyorsa altta yatan bozuklugu tedavi etmek semptomlari hafifletmeye yardimci olabilir. Madde veya alkol kotuye kullanimi varsa, bu bozuklugun altinda yatan birincil neden olabilir ve eger oyleyse terapi veya bir destek grubu araciligiyla ele alinmalidir. Kabuslar bir hastalik ya da ilacla ilgili degilse umutsuz olmaya gerek yoktur. Davranislarda yapilacak bazi degisIkliklerinin depresyon, anksiyete ve TSSB’nin neden oldugu kabus sorununu yasayan yetiskinlerin %70 kadarinda etkili oldugu kanitlanmistir. Kabus Odakli PsIkoterapi Kronik, kalici kabuslari olan cogu hastada altta yatan psIkopatolojiyi veya gecmis travmayi ele almak icin psIkoterapi onerilmektedir. Kabus bozukluguna yonelik psIkoterapotik mudahaleler bilis ve davranis carpikliklarini degerlendirmek, tanimlamak, degistirmek ve duzeltmek icin uyarlanmis bilissel ve davranissal teknikleri kullanarak maruz kalma ve stres yonetimine odaklanir. Kabus bozuklugu olan hastalar icin cesitli bilissel ve davranissal yaklasimlar incelenmistir. Bunlarin arasinda, cogu hastada bilissel davranisci terapinin bir bicimi olan imgeleme prova terapisini onerilmektedir. Bilissel Davranisci Terapi (BDT): Kabuslari etkileyen carpik veya islevsiz inanclara, dusuncelere, duygulara ve iliskili davranislara odaklanan kisa vadeli, hedefe yonelik ozel bir psIkoterapotik yaklasimdir. Bilissel bilesen, carpik dusunce, duygular, duygular ve bunlarin kabuslar ve uyku bozuklugu uzerindeki iliskili etkilerine odaklanir. Davranissal bilesen, yetersiz uykuyu etkileyen ve kabuslari surduren uyumsuz davranislari ve eylemleri ele almak icin uyarlanmistir. Imgelem Prova Terapisi: IRT (Imagery Rehearsal Therapy) seklinde kisaltilmis olan bu bilissel davranisci terapi turu TSSB’nin neden oldugu kabuslar ve tekrarlayici kabuslar icin umut vericidir. Bu teknikle, kronik hastalar uyanik durumdayken kendi kabuslarini nasil gecirmek istiyorlarsa oyle prova ederek ya da canlandirarak degistirmeye calisirlar. Imgelem prova terapisi ve maruz kalma (yazili ve sozlu olarak), gevseme ve yazma terapisi (ERRT) gibi daha ozel kabus odakli tedavi varyantlari daha iyi sonuclar verse de, BDT tek basina kabuslarin tedavisinde etkilidir. Farmakolojik Tedaviler Kabusa ozgu tedavi gerektiren hastalar icin davranissal ve farmakolojik yaklasimlar desteklenmektedir. Ilaclar TSSB ile iliskili kabuslari tedavi etmek icin terapiyle birlikte kullanilabilir. PsIkoterapi ve ilac tedavisi arasindaki secim hasta tercihlerine ve bir terapiste erisime gore kisisellestirilebilir. Kabuslarin tedavisinde alfa-1 adrenerjik reseptor antagonisti olan prazosin, trazodon , gabapentin , klonidin , topiramat , terazosin ve olanzapin ve risperidon gibi atipik antipsIkotikler kullanilabilmektedir. Bu tur receteli ilaclar bazen kabuslarin olusumunu azaltmada etkili olabilir. Yetiskinlerde kronik kalici kabuslarin cogu bir sekilde altta yatan psIkopatoloji veya gecmis travma ile iliskilidir ve cogu hasta prazosin oncesinde veya prazosin ile birlikte psIkoterapiye katilmaya tesvik edilmektedir. Yasam Tarzi DegisIkligi ve Iyi Uyku HijyeniYetiskinlerde Kabuslar ve Kabus Bozuklugu Kabus sIkliginin azaltmasina yardimci olabilecek, kisinin kendi basina atabilecegi baska adimlar da vardir. Duzenli egzersiz (uyku zamanindan onceki dort saat icinde degil) ve iyilestirilmis, tutarli uyku hijyeni cok yardimci olabilir. Duzenli uyku-uyaniklik programini saglamak onemlidir. Her gece ve sabah bir rutine ve programa bagli kalmak, her gece ayni saatte uyumak yardimci olabilir. Gunesle birlikte uyanmaya calismak, alkol ve kafein tuketimini sinirlamak ve sigara icmemek de ise yarayabilir. Fiziksel aktivite genellikle insanlarin daha hizli uykuya dalmasini ve daha derin bir dinlenmenin keyfini cikarmasini saglar. Yatmadan once rahatlamak, kas gerginligini ve kaygiyi azaltmak icin gevseme terapisi de yardimci olabilir. Yoga ve meditasyonun da faydali oldugu gorulebilir. Iyi, saglikli bir uykuya olanak saglayan rahat bir ortamda (uygun yatak konfigurasyonu, sicaklik, gurultu seviyeleri, vb.) uyunmalidir. Uyumadan once ilik bir dus alinmali ve mesane (idrar kesesi) bosaltilmalidir. Yatmadan en az bir saat once televizyon, bilgisayar ve ekranlardan (akilli telefon veya tablet gibi) uzak durulmalidir. Yatak odasi daha dusuk bir sicaklikta tutulmalidir. Yatak odasi uyku ve seks icin ayrilmis olan, rahatlatici, sakin bir yer haline getirilmelidir. Yatma saatine yakin yagli yiyeceklerden kacinilmalidir. Aclik uyku kalitesini etkileyebileceginden ogun atlanmamalidir. Ayrica, vucudun sistemlerinde 12 saatten daha uzun sure kalabilen ve genel olarak uyku duzenini bozan nikotin, kafein ve alkol kullanimi konusunda dikkatli olunmalidir. Iyi uykuyu tesvik eden yasam tarzi degisIklikleri, kabuslarin sIkligini ve siddetini azaltmaya ve genel uyku kalitesini artirmaya yardimci olabilir. Uyku hijyeni, kabus bozuklugu olan hastalarda kendi basina calisilmamis olsa da, genellikle diger tedavileri iceren calismalarin bir bilesenidir ve dusuk maliyetli, dusuk riskli bir mudahaledir. ALİNTİ ~

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince sitemizde telif hakkı bulunan mp3,video v.b. eserlerin paylaşımı yasaktır. Yasal işlem olması halinde paylaşan kişi yada kişilerin bilgileri gerekli kuruma verilecektir.