Deneyden önce gelen bilgi anlamındadır. Deneyden sonra olan anlamına gelen a posteriorinin (sonsal) karşıtıdır. Deneyden çıkarsamadığı ve bundan ötürü de deneyden önce olduğu varsayılan bilgi sorunu Antik Çağ yunan düşüncesinde oluşmuş, skolastiklerce geliştirilmiştir, Alman düşünür Kant’ın sisteminde önem kazanmıştır. Her iki terimi de ortaya atan XIV. Yüzyıl skolastiklerinden Albert le Grande de Saxe’tır.
Antik Çağ’da Aristoteles tümelden tikele yapılan uslamlamayı önsel kanıt (a priori) ve buna karşı tikelden tümele yapılan uslamlamayı sonsal kanıt (a posteriori) saymıştır. Çünkü birincisinde ussal bir ilkeden, ikincisindeyse duyumlarla algılanan ve bundan ötürü de deneysel olan bilgilerden yola çıkılıyordu. Birincisi önsel bilgiden yola çıkan bir tümdengelim uslamlama, ikincisi sonsal bilgiden yola çıkan bir tümevarım uslamlamasıydı.


Özellikle Hıristiyan metafiziği, tanrının varlığını kanıtlamak için deneyden yaralanmak imkansız bulunduğundan, zorunlu olarak ussal ve bundan ötürü de önsel olan (apriori)’dan yararlanmıştır. Gerçekte hiçbir önsel bilgi bulunmadığı halde önselliğin yüzyıllarca savunulmasının gerçek nedeni bu zorunlulukta yatar.idealist felsefe tarihi bir bakıma böylesine bir savunmanın tarihidir. Fakat bilimsel açıdan hiçbir önsel bilgi yoktur.
A priori inanç, yargı ya da önerme, deneyimden bağımsız olarak bilinen ve doğruluk ya da yanlışlığına, duyumsal ya da içebakışsal tecrübeden önce karar verilen ya da deneyimden tamamen bağımsız olarak doğrulanabilen inanç, yargı ya da önermedir. Metafizik, matematik ve mantıktıktaki birçok kabul a priori’dir.
A priori argüman ya da akıl yürütme ise, öncüllerinden tek tek her biri a priori olarak kabul edilen, tümdengelimsel olarak geçerli argümandır. Örneğin Tanrı’nın varlığına ilişkin Orta Çağ’da ve on yedinci yüzyıl felsefesinde ileri sürülen ontolojik delil de a priori bir delildir. Bunun sebebi âlem ile ilgili bir olgudan yola çıkmayıp, Tanrı’nın varlığını doğrudan doğruya Tanrı kavramından türettiği için a priori argüman denir.


Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 3. Sınıf “Çağdaş Felsefe Tarihi” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); “Felsefe Sözlüğü” Orhan Hançerlioğlu