BM Engelli Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme ve Türkiye’de Engelli Hakları

erişimin sağlanabilmesi için usule ve yasaya uygun düzenlemeler
yapılmalı ve soruşturma ve diğer hazırlık aşamaları ve tanıklık dâhil tüm
hukuki işlemlere doğrudan ve dolaylı katılımları kolaylaştırılmalıdır.
13’üncü maddenin ikinci fıkrasına göre ise; taraf devletler; polis ve
gardiyan da dâhil olmak üzere adalet alanında çalışan tüm personelin
eğitimlerini sağlamalı, bu kişileri engelli hakları konusunda
bilinçlendirmelidir.28
Sözleşme’nin 14’üncü maddesi “Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği”
başlığını taşımaktadır. Bu maddesinin ikinci fıkrasına göre, engelli kişiler
eğer herhangi bir sebeple özgürlüklerinden mahrum edildiyse, bunun
diğer bireylerle eşit koşullar altında yapılması gerekmektedir. Engellilerin
milletlerarası insan hakları hukukuna dayanan güvenceleri sağlanmalı ve
olağan düzenlemeye uygun önlemler alınmalıdırlar.29
Sözleşme’nin, “İşkence, İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele
veya Cezaya Maruz Kalmama” başlıklı 15’inci maddesine göre; hiç
kimseye işkence veya zalimane muamele yapılmamalı, hiç kimse insan
onuruna yakışmayan tarzda küçük düşürücü hareketlere veya bu
minvaldeki herhangi bir ceza yaptırımına tabi tutulmamalıdır. Hükmün
devamında ise yine hiç kimsenin rızası hilafında tıbbi ya da bilimsel
herhangi bir çalışmaya maruz bırakılmamaları gerektiği vurgulanmıştır.
Taraf devletler, engelli bireylerin işkence, aşağılayıcı muameleye vb.
karşı diğer kişilerle eşit şartlar altında korunmalarını garanti altına almak
için kendi ülkelerindeki gerekli mevzuatta değişiklik yapmalıdır. Yasal
düzenlemelerin yanı sıra idari ve yargısal konularda da eşit muameleyi
sağlamak sözleşmeyi imzalayan devletlerin sorumluluğu altındadır.
Sözleşme’nin 16’ncı maddesinde kendine düzenleme alanı bulan
bir diğer hak ise “Sömürü, Şiddet veya İstismara Maruz Kalmama”
hakkıdır. Bu hükümle sözleşmeyi imzalan devletlere bir yükümlülük daha
getirilmiştir. Sözleşmeyi kabul eden devletler engelli kişilerin bireysel
yaşam sahalarında herhangi bir istismar, kötü muamele ve tacize karşı
gerekebilecek bütün önlemleri almak zorundadırlar.30
Sözleşme’nin 16’ncı maddesinin ikinci fıkrasına göre sözleşmeyi
imzalayan devletler engelli bireylere, onların ailelerine, bakımlarıyla
ilgilenen diğer fertlere gerekli ve yeterli yardımı yapmalıdır. Hükmün devamında ifade edildiği üzere; engellilere karşı sergilenebilecek kötü ve
insanlık dışı muamelelerin önlenmesini sağlamak amacıyla bütün
önlemleri almak da sözleşmeye taraf olan devletlerin görevidir. Engelli
bireyler koruma altına alınacaksa, bu koruma mutlaka engelli bireyin
yaşına, cinsiyetine, diğer kişisel özelliklerine göre olmalıdır.
Sözleşme’nin 16’ncı maddesinin 3’üncü fıkrası ile hüküm altına
alındığı üzere engelliler için hizmet sunulması öngörülen alanlarda
denetimin mutlaka bağımsız organlar tarafından ve aktif bir şekilde
yapılması gerekliliği vurgulanmıştır.
Sözleşmenin 16’ncı maddesinin 4’üncü fıkrasında; 2’nci ve
3’üncü fıkralardan farklı olarak işkence ve diğer muamelelerin engelli
bireylere uygulanmasından sonraki tedbirler düzenlenmiştir. Buna göre
böyle bir durumla karşılaşıldığında, engelli bireyin vatandaşı olduğu
devletin tüm koruma tedbirlerini almasının yanında gereklilik arz
ettiğinde engelli bireye psikolojik destek de vermelidir. Bir kez daha
vurgulamak gerekir ki alınan tedbirlerde mutlaka engelli bireyin kişisel
özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır. İlgili maddenin son fıkrasına
göre ise ilgili devletler gerekli tüm önlemleri almak amacıyla mevzuata
dayalı ya da siyaseten gerekli uygulamaları hayata geçirmekle
yükümlüdür. Sözleşme’nin 17’nci maddesine göre engelli her birey,
beden ve ruh bütünlüğünü korunmasını isteme hakkına, engelli olmayan
diğer bireylerle eşit şekilde sahiptir.31
Sözleşme’nin 18’inci maddesinde engellilere ilişkin olarak
“Tabiiyet ve Uyrukluk” hüküm altına alınmıştır. Buna göre; taraf
devletler, engelli kişilere diğer bireylerle aynı şartlar altında seyahat
hakkını tanımalıdır. Bunun yanında engelli bireylerin kendi yerleşim
yerlerini özgürce seçme haklarını da garanti altına almalıdırlar. Hükmün
devamında engellilerin uyrukluklarını seçme hakkı da güvence altına
almıştır.32 Buna göre; her engelli bireyin uyrukluk kazanma ve
uyrukluğunu değiştirme hakkı vardır ve bu hak, keyfi olarak veya engelli
olunduğu gerekçesiyle sınırlandırılmamalıdır. Engelli bireyler mülteci ise
bu işlemlerinde herhangi bir zorluklarla karşılaşmamaları için ilgili
devletler tüm önlemleri almalıdır. Buna ek olarak engelli birey istediği
zaman tabiiyetinde olduğu ülkeden başka bir ülkeye seyahat
edebilmelidir.33 Sözleşme’nin 18’inci maddesinin 2’nci fıkrasına göre